سلامت خاک، سلامت جانمان را تضمین می کند

پریسا پیروزفر ، زمین شناس

یکی از مهمترین عواملی که سلامت محیط‌زیست و انسان را تهدید می‌کند آلودگی خاک است. تعریف آلودگی خاک عبارت است از وجود یا آمیختن یک یا چند ماده خارجی به خاک به مقداری که کیفیت فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن را تغییر دهد و برای سلامت انسان یا سایر موجودات زنده و گیاهان زیان‌آور شود؛ بنابراین هرگونه تغییر در ویژگی‌های اجزای تشکیل دهنده خاک به طوری که استفاده از آن را ناممکن کند آلودگی خاک نامیده می‌شود.آلودگی خاک تحت تاثیر مواد آلی و فلزات صورت می‌پذیرد، مواد شیمیایی آلی عمدتا در اثر استفاده بیش از حد از سموم و کود‌های شیمیایی توسط کشاورزان وارد خاک می‌شود. این سموم به راحتی تجزیه نمی‌شوند و برای سالیان دراز در خاک باقی می‌مانند. متاسفانه در حال حاضر حدود ۹۸ درصد از نظام تولید محصولات باغی و زراعی در کشور مبتنی بر روش استفاده از نهاده‌های شیمیایی است. پرداخت یارانه به سموم و کود‌های شیمیایی درسال‌های گذشته موجب شده تا کشاورزان رغبت چندانی به استفاده از سایر روش‌های مبارزه با آفات، امراض و علف‌های هرز نداشته باشند.آلودگی ناشی از مواد شیمیایی آلی فقط به مناطق کشاورزی محدود نمی‌شود، خاک‌های مناطق شهری نیز در نتیجه فعالیت‌های صنعتی، سوزاندن زغال‌سنگ، تردد وسایل نقلیه موتوری، سوزاندن زباله‌ها و تخلیه فاضلاب با مواد شیمیایی آلی آلوده می‌شوند. مواد نفتی و مشتقات آن یکی دیگر از آلاینده‌های خطرناک خاک محسوب می‌شود که در اثر بروز حوادث حمل و نقلی یا نشتی حین انتقال در خطوط نفتی این ترکیبات در محیط آزاد شده و موجب آلودگی خاک می‌شوند.یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های خاک، فلزات سنگین است که باعث کاهش کیفیت خاک و در نتیجه کاهش کارکرد مطلوب آن می‌شود.دسته دیگر از آلودگی‌های خاک در اثر طیف وسیعی از فعالیت‌های انسان وارد خاک می‌شوند. به عنوان مثال واحد‌های صنعتی یکی از منابع مهم ایجاد آلودگی با فلزات در خاک هستند. آلاینده‌هایی که به صورت گاز و بخارات سمی از دودکش کارخانه‌ها خارج می‌شوند علاوه بر آلودگی هوای شهر‌ها به صورت ذرات جامد بر سطح خاک می‌نشینند یا در اثر باران‌های اسیدی موجب آلودگی خاک می‌شوند.یکی دیگر از عوامل مهم ایجاد آلودگی در خاک، معادن هستند. اگرچه معدن یک عامل ضروری در رشد اقتصادی است، اما تاثیرات قابل توجهی بر محیط زیست دارد که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. فعالیت‌های اکتشاف و استخراج مواد معدنی باعث افزایش غلظت فلزات سنگین در محیط‌ اطراف شود. مراکز جمعیتی با تولید فاضلاب و پسماند‌های آلوده به عناصر سمی موجب آلودگی منابع خاک می‌شوند. حمل و نقل شهری نیز یکی از منابع بالقوه آلودگی خاک است. وسایط نقلیه موتوری از یک سو با تولید منواکسیدکربن هوا را آلوده می‌کنند و از سوی دیگر، براده‌های لاستیک و لنت‌های ترمز آن‌ها که حاوی آزبست و فلزاتی مثل روی است، خاک و محیط زیست را آلوده می‌کند.بنابراین منابع آلاینده خاک از کثرت و تنوع زیادی برخوردار هستند، اما با شناسایی عوامل آلاینده خاک می‌توان راهکار‌های مناسب برای پیشگیری از ایجاد آلودگی مشخص کرد. بهترین روش در پیشگیری از آلودگی خاک، پرهیز از فعالیت‌های آلوده کننده خاک و رعایت مسائل زیست محیطی در انجام این دسته از فعالیت‌هاست. در همه کشور‌های جهان قوانین و مقرراتی برای حفاظت از خاک وضع گردیده که با اجرای آن می‌توان از بروز آلودگی جلوگیری کرد. در کشور ما نیز این قبیل استاندارد‌ها برای صنایع، فعالیت‌های معدنی و کشاورزی وجود دارد که باید آن را درست به کار بست و بر انجام آن نظارت کرد. اگر انجام فعالیت‌های صنعتی با رعایت استاندارد‌های زیست محیطی انجام شود یعنی به عنوان مثال پساب‌های کارخانه به درستی هدایت شده و دفع شوند شاهد بروز آلودگی خاک در محدوده‌های صنعتی نخواهیم بود. همچنین استفاده از کود‌های طبیعی به جای کود‌های شیمیایی یا استفاده از کود‌ها و آفتکش‌هایی که از نظر کیفیت از سوی نهاد‌های ذی صلاح تایید شده هستند نیز می‌تواند راهگشا باشد.در این میان نقش سازمان‌های نظارتی خصوصا سازمان حفاظت از محیط زیست بر روند اجرای قوانین بسیار حائز اهمیت است.

چاپ در شماره ۱۵۲۸روزنامه ی یادگار امروز مورخ۱۴۰۳/۰۲/۱۱