بیم و امید احیای برجام

بایدن همچنان به احیای برجام یا توافقی دیگر با ایران هرچند به صورت نمایشی می اندیشد تا از آن در انتخابات به نفع خود بهره برداری کند و سیاست خاورمیانه‌ای خود را از خطر فروپاشی رهایی بخشد.

این روزها با لو رفتن یک فایل تصویری از جو بایدن که در آن به وضوح از ضرورت توافق با ایران پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا سخن می گفت بار دیگر موضوع مذاکرات هسته‌ای و برجام جدید بر سر زبان ها افتاده است. هرچند پیشتر نیز اخباری از مذاکرات میان مقامات ایرانی و آمریکایی با واسطه و بدون واسطه به گوش می رسید اما شکل گیری تحولات پرسرعت چند ماه اخیر و تغییر در فهم عمومی از موازنه میان قدرت ها در خاورمیانه و نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به شایعات و اخبار پیرامون روابط ایران و آمریکا دامن زده است.

آن چه تقریبا در میان معادلات پیچیده خاورمیانه واضح تر شده است نیاز روزافزون ایالات متحده به توافق با ایران است به گونه‌ای که هرگونه توافق احتمالی چه به صورت ظاهری و چه به صورت واقعی می تواند به عنوان برگ برنده در رقابت های انتخاباتی در پیش ایالات متحده مطرح شود.

به نظر می رسد از زمان پاره کردن برجام توسط دونالد ترامپ رییس‌جمهور سابق و نامزد جمهوریخواه این دوره موضع ایالات متحده در برابر ایران نه تنها تقویت نشده بلکه تضعیف نیز شده است.

رسیدن فروش نفت ایران به میزان روزهای بدون تحریم درحالیکه که نفت نیز در کانال هشتاد دلاری خرید و فروش می‌شود میزان فشار تحریم را به میزان قابل‌توجهی کاسته است. شاید گفته شود بخش عمده فروش نفت ایران همچنان به چین است اما باید توجه پاشت روابط میان ایران و چین از گذاشته محکم تر و رقابت های میان چین و آمریکا چالش آمیزتر و در نتیجه نفوذ آمریکا در کاستن از خریدهای نفتی چین از ایران کمتر شده است.

در کنار معادلات نفتی که به سمت ایران چرخیده جایگاه و نفوذ و روابط منطقه ای ایران نیز توسعه یافته است. ایران روابط اقتصادی بیشتری با همسایگان خود برقرار و روابط تیره خود با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس را نیز عادی کرده است. سطح روابط ایران با عربستان سعودی درحال حاضر در حدی است که این کشور تلاش می کند در میانه ایران و آمریکا به ایفای نقش بپردازد و از هرگونه همکاری با ایالات متحده که خشم ایران را برانگیزد پرهیز می کند.

بنابراین پاره کردن برجام و تداوم روابط خصمانه منافع ایالات متحده را تامین نکرده و به دلیل سیاست تهران در تخریب ساختارهای آمریکا در منطقه با خطر نیز مواجه کرده است. به همین دلیل است که جو بایدن همچنان به احیای برجام یا توافقی دیگر با ایران هرچند به صورت نمایشی می اندیشد تا از آن در انتخابات به نفع خود بهره برداری کند و سیاست خاورمیانه‌ای خود را از خطر فروپاشی رهایی بخشد.

معاون وزیر امور خارجه انگلیس همچنین بدون اشاره به اینکه اجرای برجام در نتیجه خروج یکجانبه ایالات متحده آمریکا از این توافق و بدعهدی طرف‌های اروپایی به بن‌بست کشیده شده است، ادعاها درباره برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را تکرار کرد و مدعی شد که این کشور به همراه شرکای خود آماده است تا در صورت نیاز به این توافق پایان دهد.

اندرو میچل این ادعا را در پاسخ به پرسش آنتونی هیگین بوتهام نماینده مجلس عوام در منطقه برنلی مطرح کرد که مدعی شد: ایران برخلاف برجام به فعالیت خود ادامه می دهد و برنامه هسته‌ای این کشور بسیار فراتر از میزان مورد نیاز برای فرآیندهای صرفاً صلح آمیز است.

وی با تکرار ادعاهای بی‌اساس درباره ترور خبرنگاران ساکن انگلیس توسط ایران و سیاه‌نمایی درباره تحرکات ایران در منطقه غرب آسیا پرسید: آیا از نظر دولت لندن، برجام همچنان یک توافق مناسب است؟

معاون وزیر امور خارجه انگلیس ادعا کرد: ما در کنار شرکای بین‌المللی خود، آماده‌ایم تا از همه گزینه‌های موجود برای مقابله با مشکلاتی که اشاره شد، از جمله آغاز به‌کارگیری مکانیسم ماشه و پایان دادن به برجام در صورت لزوم، استفاده کنیم.

وی همچنین مدعی شد: حمایت ایران از گروه‌های ممنوعه در غزه، مانند حماس و جهاد اسلامی فلسطین، تلاش‌های ما برای آتش‌بس پایدار در غزه را به خطر انداخته است.

ادعای این دیپلمات انگلیسی درباره برجام در حالی مطرح می‌شود که ایران پس از امضای این توافق در سال ۱۳۹۴ با هدف لغو تحریم های ظالمانه، به عنوان کشوری مسوولیت پذیر، تعهدات خود را بدون عیب و نقص اجرا کرد و این مساله در ۱۶ گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد تائید قرار گرفت.

اما پس از ورود دونالد ترامپ رئیس جمهوری سابق آمریکا به کاخ سفید، تحریم‌هایی که به واسطه برجام رفع شده بود، با تصمیم یکجانبه وی برای خروج از این توافق در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸) بازگردانده شد.

جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۸ سازوکار حل اختلاف را در چارچوب کمیسیون مشترک برجام در سطح وزیران امور خارجه اعضای باقی‌مانده در این توافق فعال کرد. در نتیجه این نشست، طرف‌های عضو برجام با صدور بیانیه‌ای، ۱۱ تعهد را برای جبران خسارت‌های اقتصادی ناشی از اقدام یکجانبه آمریکا مطرح کردند.

اما ناتوانی اجرای تعهدات یادشده و فشارهای ناشی از اعمال و تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا از طرف دیگر، باعث شد تا یکسال پس از خروج آمریکا از برجام، شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تصمیماتی در راستای متوقف کردن گام به گام اجرای اقدامات داوطلبانه تعهدات هسته‌ای با اعطای فرصت‌های ۶۰ روزه به دیپلماسی، اتخاذ کند.

ایران در طول آن یکسال، به تمامی تعهداتش ذیل برجام عمل کرد تا به کشورهای اروپایی که وعده می‌دادند آثار خروج واشنگتن از توافق را جبران می‌کنند، فرصت دهد تا برای تحقق این وعده تلاش کنند. اما با توجه به اینکه کشورهای اروپایی به وعده‌هایشان عمل نکرده‌اند، ایران نیز در چند گام تعهداتش ذیل برجام را کاهش داد.

دولت دموکرات جو بایدن پس از روی کار آمدن در ژانویه ۲۰۲۱، اقدام یکجانبه دولت سابق این کشور را برای خروج از توافق ایران و گروه ۱+۵ محکوم کرد اما همچنان سیاست های فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ را در پیش گرفته است.

مذاکرات برای ازسرگیری اجرای برجام در هشت دور با حضور نمایندگان گروه ۱+۴، اتحادیه اروپا و ایران در وین برگزار شد. هیات آمریکایی نیز به طور غیر مستقیم در گفت‌وگوها حاضر بود. اما نتیجه مذاکرات به دلیل عواملی همچون تناقض در رفتار، تعلل در تصمیم‌گیری، زیاده‌خواهی و طرح درخواست‌های جدید از سوی آمریکا معطل ماند.

سخنگوی نخست وزیر انگلیس دی‌ماه گذشته پیرامون آخرین موضع دولت لندن نسبت به برجام ادعا کرد: موضع ما همچنان این است که در سال ۲۰۲۲ یک توافق قابل اجرا روی میز گذاشته شد، که ایران را به اجرای تعهداتش و ایالات متحده را به توافق باز می‌گرداند.

جمهوری اسلامی ایران هم به عنوان کشوری مسوولیت پذیر همواره اعلام کرده است که برای عقد توافقی پایدار و قابل اتکا که تحریم‌ها را به نحوی تضمین شده رفع کند و موضوعی به عنوان اهرم فشار جهت استفاده علیه ایران در آینده باقی نماند، آمادگی دارد.

چاپ در شماره۱۵۳۲روزنامه ی یادگار امروز مورخ۱۴۰۳/۰۲/۱۷