پازل پیچیده قفقاز

اشکان ممبینی، کارشناس مسائل بین‌الملل؛

قفقاز جنوبی به لحاظ راهبردی از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار و این در حالی است که شاهد تحولات و تحرکات مختلفی از سوی جمهوری آذربایجان و برخی بازیگران پشت صحنه نظیر آمریکا، رژیم صهیونیستی و ناتو هستیم. به نظر می آید باکو به دلگرمی این بازیگران دست به ماجراجویی هایی می زند که بی تردید امنیت منطقه را به خطر خواهد انداخت؛ یکی از اهداف این تحرکات را می توان زمینه چینی برای توسعه ناتو به سمت شرق قلمداد کرد.

با توجه به تحرکات جدید باید متذکر شد، جمهوری اسلامی ایران هیچ گونه تغییری در مرزهای ژئوپلیتیک کنونی را نمی پذیرد .برای بررسی این موضوع و اهمیت آن باید به نکات ذیل توجه کرد:

ناتو می تواند از مجرای ترکیه و با استفاده از دالان تورانی و دور زدن مانعِ ارمنستان، به جمهوری آذربایجان متصل شود و سناریوهای متنوع سیاسی و به ویژه امنیتی را علیه ایران و نفوذ بیشتر در منطقه دنبال کند. در عین حال، برخی کشورها به دنبال توسعه نفوذ خود در منطقه قفقاز و به ویژه آسیای مرکزی از مجرای دالان تورانی و اتصال مستقیم به جمهوری آذربایجان هستند و در سال های گذشته، سرمایه گذاری های گسترده ای در این زمینه انجام شده است.

جمهوری اسلامی ایران مخالف هر‌گونه تنش در منطقه است و آن را در راستای منافع خود نمی‌داند، اما موضوع تغییر در مرزها خطر قرمز ایران به شمار می رود، موضوعی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بر آن تأکید کردند و فرمودند، اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی ایران با آن مخالفت خواهد کرد، زیرا این مرز راه ارتباطی چند هزار ساله است.

این موضع سال گذشته در نشست همکاری های شانگهای نیز از سوی آیت الله رئیسی، رئیس جمهور کشورمان در دیدار با اردوغان و حتی در حاشیه کنفرانس سیکا و دیدار با الهام‌ علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان تکرار شد.

روابط ایران با سه کشور حوزه قفقاز از تحولات مهم و رقابت منطقه ‏ای تأثیر می ‏پذیرد. دایره این رقابت بیش ‏از آنکه به کشورهای قفقاز بازگردد، به تأثیر آن بر امنیت و منافع کشورهای پیرامونی مربوط می ‏شود. مذهب، قومیت، بحران ‏های منطقه مانند قره باغ، اوستیا، آبخازیا و چچن به ‏علاوه رژیم حقوقی دریای خزر، تجارت، حامل‎ های انرژی، مسیرهای انتقال نفت و گاز، شبکه ‏های حمل ‏ونقل و ترانزیت و خطوط انتقال برق و مخابرات حوزه ‏هایی هستند که با وجود اهمیت در روابط دوجانبه، تحت تأثیر سطح منطقه ‏ای تحولات قفقاز هستند.

از منظر سیاست بین ‎الملل، قفقاز پل ارتباطی قاره آسیا و اروپاست. این منطقه محل تلاقی کشورهای اسلامی و مسیحی به شمار می‏ رود و از منظر فرهنگی- تمدنی نیز سرحدات دو حوزه متفاوت فرهنگ بشری را شکل می ‏دهد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز از این ویژگی نیز تأثیر می‏ پذیرد. سه رویکرد اسلام‏ گرایی، آتلانتیک ‏گرایی و اوراسیاگرایی و ائتلاف ‏هایی که در این قالب شکل می‎ گیرند، اهمیت این منطقه را برای ایران ارتقا داده است.

طرف‏ های مناقشه قره باغ به خوبی به این حقیقت آگاه هستند، شروع ‏کننده جنگ تمام‏ کننده آن نخواهد بود. درهم‎ تنیدگی جغرافیای قفقاز موجب می‎شود در زمانی اندک خسارت جبران‎ ناپذیری به طرف‏ های درگیر و منطقه وارد شود.

تجربه نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد تشنج و مشکلات در نقاط مختلف جهان، اختلافات مرزی است و لذا مسلم است جمهوری اسلامی ایران با تجربه فراوان و ارزشمند، هیچ گونه تغییری را در مرزهای ژئوپلیتیک کنونی نخواهد پذیرفت و اگر قرار باشد هر کشوری در منطقه قفقاز بخواهد با تغییر مرزها، امنیت را در شمال غرب ایران بر هم بزند، قطعاً با پاسخ قاطع جمهوری اسلامی ایران مواجه خواهد شد.

موضع جمهوری اسلامی ایران همیشه احترام به تمامیت ارضی کشورها و حفظ مرزهای بین المللی مطابق با منشور سازمان ملل متحد است. مرزهای کشورها محترم هستند و منافع همه کشورهای منطقه در این است که‌ منطقه قفقاز جنوبی محلی برای حفظ صلح، ثبات و امنیت باشد و نباید اقداماتی انجام شود که صلح و ثبات منطقه را به خطر بیندازد.

جمهوری اسلامی ایران همواره در راستای دوستی و رفع کدورت ها با همسایگان ازجمله آذربایجان، ارمنستان و گرجستان گام برداشته است.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان هژمونی جهانی نه تنها اجازه گسترش فعالیت دشمنان علیه کشور و رشد پایگاه هیچ دشمنی را در کشورهای حوزه منافع خود نمی‌دهد، بلکه اجازه تغییر مرزهای بین‌المللی را هم نداده و این دو سیاست، تضمین‌کننده امنیت جمعی در منطقه است.

متأسفانه برخی مشکلات در منطقه از قبیل جنگ اوکراین باعث حضور غیرقانونی و مفسده‌برانگیز اتحادیه اروپا، فرانسه، آمریکا و رژیم صهیونیستی شده است و در صورت ادامه این روند، عملاً منطقه بسیار حساس قفقاز جنوبی به عاملی برای تهدید امنیت کل کشورها تبدیل خواهد شد.

حفظ امنیت این منطقه حساس باید به وسیله کشورهای منطقه پیگیری شود که به صورت راهکاری شناخته شده، ۳+۳ یعنی روسیه، ایران و ترکیه از سویی و آذربایجان، ارمنستان و گرجستان از سوی دیگر است.

چاپ در شماره ی۱۱۳۶۷روزنامه ی یادگار امروز مورخ۱۴۰۲/۰۷/۱۰