بن‌بست هند و ایران می‌شکند؟

سیدابراهیم رئیسی طی روزهای اخیر در سفری به سمرقند در اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای حضور یافت؛ سفری که با فضاسازی و بزرگنمایی زیاد از سوی حامیان دولت همراه بود.

در حاشیه این سفر اما دیدارهایی بین رئیسی و سران برخی کشورهای شرکت‌کننده صورت گرفت و برجام، تحریم‌های آمریکا و رفع برخی محدودیت‌ها در روابط ایران با کشورهای منطقه از جمله مهم‌ترین بحث‌های مطرح‌شده در این گفت‌وگوها بود. آنچنان که بن‌بست در روابط نفتی ایران و هند نیز از جمله مباحث مهم در حاشیه این سفر بود.

بن‌بست در روابط نفتی

نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند و ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران در حاشیه اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در سمرقتد، توافق هسته‌ای ایران ـ که رسماً به‌عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود ـ را بررسی کردند.

این در حالی است که ازسرگیری مبادلات نفتی بین دهلی‌نو و تهران در بن‌بست باقی مانده است. دهلی‌نو تأکید دارد که خرید نفت خام از تهران که در سال ۲۰۱۹ متوقف شد، به رفع تحریم‌ها بستگی دارد.

هند در اقدامی بی‌سابقه، خرید نفت از ایران را در ماه می ۲۰۱۹ پس از اعمال تحریم‌های آمریکا توسط دولت دونالد ترامپ متوقف کرد. از آن زمان، تهران دهلی‌نو را برای ازسرگیری خرید نفت تحت فشار قرار داده است. پیش از این، هند هرگز به چنین تحریم‌های یک‌جانبه‌ای پایبند نبوده و همیشه از آن‌ها دوری داشت.

ستون روابط دوجانبه ایران و هند

در بیانیه مطبوعاتی وزارت امور خارجه هند آمده است: «رئیس‌جمهور ایران، نخست‌وزیر را در جریان وضعیت مذاکرات برجام قرار داد… در این دیدار رهبران دو کشور در مورد بسیاری از موضوعات مهم در رابطه با روابط دوجانبه بحث و تبادل‌نظر کردند و تمایل خود را برای تقویت بیشتر روابط ابراز کردند.»

در این بیانیه مطبوعاتی هیچ نکته‌ای در مورد خرید نفت خام یا حتی امنیت انرژی که سنگ‌بنای روابط دوجانبه هند و ایران بوده است، ذکر نشده است. با این حال، به گفته وینی کواترا، معاون وزیر امور خارجه هند، امنیت انرژی همچنان به‌عنوان ستون کلیدی در روابط دوجانبه باقی مانده است.

به گفته معاون وزیر امور خارجه هند، «مسائل مربوط به امنیت انرژی همواره یکی از عناصر مهم گفت‌وگوهای ما بوده است، چه در گذشته و روزهای قبل از برجام و چه حتی گاهی در دوران اجرای موفقیت‌آمیز برجام».

کواترا در نشستی رسانه‌ای در سمرقند پس از دیدار مودی و رئیسی گفت: «این کاملاً طبیعی است که اگر دو رهبر با یکدیگر ملاقات کنند، وضعیت این همکاری‌ها را بررسی کننند. رئیس‌جمهور ایران نخست‌وزیر را در جریان وضعیت مذاکرات برجام قرار داد. با ابراهیم رئیسی گفت‌وگوهای گسترده‌ای انجام شد. ما در مورد دوستی روبه‌رشد هند و ایران و زمینه برای تقویت روابط در بخش‌هایی مانند انرژی، تجارت و اتصال صحبت کردیم.»

چرا فقط روس‌ها؟

ایران بر این باور است که اگر هند می‌تواند تحریم‌های شدید غرب را که برای خرید نفت از روسیه تحمیل شده است نادیده بگیرد، پس می‌تواند همین کار را با نفت ایران انجام دهد.

گام‌های مودی برای بندر چابهار در سمرقند

از سوی دیگر رهبران دو کشور هند و ایران به‌همراه شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در تلاش برای تبدیل بندر چابهار به قطب اصلی ارتباط بین هند، آسیای مرکزی و فراتر از آن، در مورد بندر چابهار ایران گفت‌وگو کردند.

توسعه بندر چابهار اهمیت استراتژیک زیادی برای هند دارد؛ زیرا به هند اجازه می‌دهد تا پاکستان را دور بزند و به بازارهای افغانستان و آسیای مرکزی دسترسی داشته باشد. به گفته کواترا: «بندر چابهار عنصری مهم از ستون اتصال منطقه‌ای است و این مسئله به‌طور گسترده و با جزئیات در گفت‌وگوی نخست‌وزیر با رئیس‌جمهور ایران و البته با رئیس‌جمهور ازبکستان که عمیقاً علاقه‌مند به اطمینان از بهبود ارتباط بین هند و کشورهای آسیای مرکزی هستند، به‌چشم می‌خورد.» او در ادامه افزود: «و البته، برای ما، ارتباط نه‌تنها با کشورهای آسیای مرکزی، بلکه حتی فراتر از منطقه بهبود می‌یابد».

برجام کلید احیای روابط منطقه ایران

گرچه حامیان دولت تلاش دارند با بزرگنمایی پیوستن ایران به شانگهای، فضا را برای کنارگذاشتن همیشگی برجام و مذاکرات فراهم سازند؛ اما رایزنی‌های صورت‌گرفته در حاشیه اجلاس شانگهای حکایت از آن دارد که گسترش روابط ایران با کشورهای منطقه و ازسرگیری دوباره برخی روابط محدودشده یا قطع‌شده، نزدیکی زیادی به رفع تحریم‌ها و تعیین تکلیف برجام دارد.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۰۷۶ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۲۸ شهریور ۱۴۰۱)