سیمای زنانه شهرها تاریک است

(صحرا ثابت قدم / گروه جامعه یادگار امروز)

زنان و مردان متناسب با نقش و مسئولیت‌شان از فضاهای شهری به شیوه‌های گوناگون استفاده می‌کنند. در این میان، زنان همواره به‌طور مستقیم با خانواده و جامعه در ارتباط هستند و می‌باید در کانون فرایند برنامه‌ریزی و ساخت فضاهای شهری قرار گیرند. اما تاکنون روند غالب در تدوین برنامه‌ریزی‌های شهری از حاکمیت نگرش مردانه و درک نیازهای آنها از شهر حکایت می‌کند. این در حالی است که امروزه برنامه‌ریزان شهری بر این باورند که به دلایل بی‌شماری ساخت فضای شهری نیاز به اتخاذ روشی دارد که در آن تعادل‌های جنسیتی رعایت شده باشد.

در واقع اصلاح نگاه جنسیت‌زده جامعه به زنان و نقش اجتماعی آنان، ارتقای شاخص عدالت در توزیع امکانات شهری و فراهم آوردن زیرساخت‌ها در افزایش امنیت فضاهای شهری برای حضور و فعالیت بانوان در جامعه، همگی در ایجاد شهرهای دوستدار زنان موثر هستند.در واقع شهرها به عنوان فضای زیست عمومی، باید از ساختارها و امکانات مناسبی برای حضور و فعالیت همـه گـروه‌های اجتماعی برخوردار باشند تا همه شهروندان فارغ از سن، جنسیت، قومیت و …  بتوانند در زندگی عمومی مشارکت داشته باشند.در این بین زنان نیمی از جمعیت ۸۰ میلیون نفری ایران را تشکیل می‌دهند، ولی بیشتر شهرهای کشور، امکانات و بسترهای لازم را برای استفاده بهینه از فضای شهری برای آنان فراهم نکرده است. پررنگ‌تر شدن نقش زنان در جامعه در قیاس با گذشته، فضا و بسترهایی متناسب با شرایط جدید می‌طلبد.

امروزه جبران کم‌توجهی به نیازهای زنان در محیط‌های شهری از الزامات توسعه اجتماعی قلمداد می‌شود. پروژه «شهر دوستدار زنان» بر راهبردهای کلان برای رفع محدودیت‌ها، ارتقای استانداردها و مناسب‌سازی فضای شهری برای حضور و فعالیت اجتماعی زنان مبتنی است. حضور بانوان در فضاهای شهری نیازمند الزاماتی است که مدیران و برنامه‌ریزان شهرها باید آن‌ها را متناسب با ویژگی‌های ملی در برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری مدنظر قرار دهند.

کارشناسان علوم اجتماعی و حوزه زنان دیدگاه‌های متفاوتی  ارائه کرده‌اند. این کارشناسان در اظهارات خود  به تشریح ابعاد و حوزه‌های سیاست‌گذاری شهری و محیطی متناسب با نیازهای زنان در کشور پرداخته‌اند.کارشناسان مسائل اجتماعی و حوزه زنان می‌گویند: ایجاد امنیت و عدالت شاخص‌هایی مهم در تحقق شهر دوستدار زنان و  حفظ کرامت بانوان است؛ شاخص‌هایی که خود جز با اصلاح نگاه جامعه به زنان، حاصل نمی‌شوند.

تلاش و کمک وزارت کشور برای حفظ کرامت بانوان در جامعه

وزیر کشور درباره حفظ کرامت بانوان در جامعه با بیان اینکه بانوان در دنیا یگانه‌اند، اظهار داشت: زنان همواره مورد حمایت جدی جمهوری اسلامی هستند.

وی ادامه داد: کرامت بانوان به عنوان یکی از موضوعات مهم در جامعه محسوب می‌شود و بدون شک مکتب اسلام به عنوان بهترین مکتب در دنیا به بحث کرامت بانوان پرداخته و در بالاترین سطح این مساله را مطرح کرده است.

وحیدی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران نیز در همین راستا حرکت می‌کند، تصریح کرد: بسیاری از موضوعات در دستور کار جمهوری اسلامی مانند مسایل فرهنگی و اجتماعی در راستای حفظ کرامت بانوان است زیرا بانوان ما نشان داده‌اند در دنیا یگانه هستند.

وزیر کشور گفت: در حال حاضر زنان ما ظرفیت‌های بالای اخلاقی، اجتماعی، دینی و علمی دارند و به همین منظور بانوان به عنوان مادر، دختر و یا فعال اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی همواره از حمایت جدی جمهوری اسلامی بهره می‌برند.

وی تاکید کرد: امید است در مسیر کارهای گسترده‌ در این حوزه بتوان این مفهوم را به دنیا ارائه داد تا دنیا بداند کاری که امروزه بر سر زنان در دنیای غرب می‌آورند و مقام زن را به نوعی بی‌ارزش می‌کنند، در جامعه ما اینگونه نیست و باید به باور حفظ کرامت بانوان در جامعه ما برسند و ما نیز در این راستا حرکت می کنیم و امیدواریم بتوانیم به این مساله هم کمک کنیم؛ البته وزارت کشور بی تردید هرآنچه که بتواند در این راستا کمک می کند.

امنیت، نیاز اصلی زنان در شهر 

مهدیه منافی، کارشناس ارشد مطالعات زنان و مسئول پایگاه علمی-تحلیلی مؤمنات در نظر گرفتن نیازهای زنان در ابعاد مختلف زندگی شهری و ایجاد امکانات متناسب را از مهمترین اهداف ایجاد شهر دوستدار زنان می‌داند.

به گفته منافی، زنـان با مشکلاتی در حوزه حمل و نقل عمومی، پارک‌ها و فضاهای عمومی در فضاهای شهری مواجه هستند و مادران دشواری‌های مذکور را به‌طور مضاعفی متحمل مـی‌شوند. همراه داشتن کودکان در فضاهای شهری با سطوح ناهموار و پله‌های متعدد، وجود موانع متعدد در مسیرهای رفت و آمـد و نیاز به مکان‌هایی برای شیردهی فرزندان دشواری‌های مضاعفی برای مـادران ایجاد می‌کند. به گفته کارشناس ارشد مطالعات زنان، امنیت بر تمام نیازهای شهری یک زن سایه می‌اندازد.  نیازهای یک زن برای داشتن مکان‌های امن برای خلوت از ضروری‌ترین مسائل این قشر از اجتماع به شمار می‌رود. علاوه براین، بسـیاری از پارک‌های همگانی به لحاظ امنیت و راحتی فضای مناسبی برای حضور زنان، به‌ویژه زنان تنها، ندارند. از نظر زنان فضای پارک‌ها بیش از آن‌که به لحاظ کالبدی و امکانات فیزیکی اهمیت داشته باشد، جو حاکم بر این تفرجگاه‌ها و احساس امنیت و راحت بودن در آن ها مهم است.

عدالت؛ شاخصی مهم در تحقق شهر دوستدار زنان

حامد اخگر، کارشناس شهرسازی هدف از تحقق شهر دوستدار زنان را نه فقط تخصیص منابع برای قشر خاصی از جامعه، بلکه توجه به رعایت عدالت اجتماعی در تخصیص فضاهای شهری می‌داند تا این قشر از جامعه بتوانند با داشتن امنیت بیشتری در فضاهای شهری حضور پیدا کنند.

این کارشناس شهرسازی می‌افزاید: تامین امنیت یکی از شاخص‌های اساسی در تحقق شهر پایدار و سالم است که باید از سوی بخش‌های مختلف اعم از مدیریت شهری و شهروندان مورد توجه باشد. نیاز است در حوزه کالبد و فیزیک شهر بسترسازی مناسب صورت گیرد و مولفه‌هایی مانند نور، ازدحام، دسترسی به حمل و نقل عمومی، فرم فضا، اطلاعات محیطی گمراه کننده، آسایش بصری و محیطی، کنترل نفوذپذیری، کیفیت فعالیت‌ها و کاربری زمین در این خصوص مدنظر قرار بگیرد.

به گفته اخگر، حضور بانوان در فضاهای شهری نیازمند الزاماتی است که باید مدیران و برنامه ریزان شهر آن‌ها را در برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری مدنظر قرار دهند. مشارکت زنان در ساخت فضاهای شهری، مدیران و برنامه‌ریزان را در اجرای بهتر برنامه‌های خود یاری می‌کند.

تغییر نگاه جامعه به زنان؛ بسترساز شهر دوستدار زنان

الهام سوری، طراح شهری و مدرس دانشگاه در مورد تقلیل ایده شهر دوستدار زنان به اقدامات کالبدی مانند نوع کف‌سازی‌ و رنگ‌آمیزی جداره‌ها هشدار داده و می‌گوید: نوع نگاه به زن در جامعه باید تغییر کند.

سوری تاکید می‌کند، نگاه کنونی جنسی شده است و بیشتر بر جنبه‌های فیزیکی و ظاهری زن تاکید دارد. شهرداری با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارد (مانند تابلوهای تبلیغاتی) تا حد زیادی می‌تواند شهروندان را در مورد تغییر این نگاه، آموزش دهد.

از نگاه این مدرس دانشگاه، فضاهای امن خارج از خانه، هویتی فراتر از خانه‌داری به زنان می‌دهند که به خودی خود پتانسیل شکل‌گیری یک عرصه عمومی برابر را افزایش می‌دهد. با افزایش حضور، مشارکت و تصمیم‌گیری زنان در عرصه‌ عمومی و فراگیری سیاست‌های کلانی که کل جامعه را متأثر می‌سازد، این بستر فراهم می‌شود.

جداسازی‌ها نگاه جنسیتی را تقویت می‌کند

شهین برمکی، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی تفکیک کردن فضاهای شهری برای خانم‌ها و آقایان از جمله در پارک‌ها، مترو و اتوبوس را موجب تقویت نگاه جنسیتی جامعه دانست. از دید این کارشناس اگرچه خیلی از خانم‌ها موافق این تفکیک‌ها هستند و آن را موجب امنیت و راحتی خود می‌دانند اما باید قبول کرد که این امر به صورت زیرپوستی به جای آن که به امنیت زنان منجر شود، نگاه غالب بر جامعه را جنسیتی‌تر می‌کند.

این جامعه‌شناس پیشنهاد می‌کند: بهتر است به جای اقدام کردن به تفکیک‌ها در هر زمینه و حوزه‌ای، تمرکز مسئولان و نیز تلاش رسانه‌ها روی فرهنگ‌سازی مدام و مستمر باشد تا خانم‌ها و آقایان همزیستی محترمانه و غیرآسیب‌زا را یاد بگیرند و در کنار هم امنیت داشته باشند. در مجموع ، تحقق شهر دوستدار زنان ترکیبی از اقدام‌های جدی در حوزه ذهنی و فیزیکی جامعه را می‌طلبد. اصلاح نگاه جنسیت‌زده جامعه به زنان و نقش اجتماعی آنان، ارتقای شاخص عدالت در توزیع امکانات شهری و فراهم آوردن زیرساخت‌ها در افزایش امنیت فضاهای شهری برای حضور و فعالیت بانوان در جامعه، همگی در ایجاد شهرهای دوستدار زنان نقش بسیار موثری دارند. برنامه‌ریزان و مدیران شهری باید ضمن توجه به این مسائل، برای تحقق شهر دوستدار زنان، از ظرفیت خود بانوان هم بهره بگیرند.

(چاپ در شماره‌ی ۱۰۵۵ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۲ شهریور ۱۴۰۱)