آموزش به دور از پرورش!

مهارت‌آموزی به دانش‌آموزان از آن دست موضوعاتی‌ است که با وجود تأکید مسئولان کشور در سطوح مختلف همچنان در میدان اجرا با درهای بسته مواجه است. هر چند تا به امروز تلاش‌های مختلفی برای عینیت‌بخشی به آرزوی دیرینه نظام آموزشی در تربیت دانش‌آموزان ماهر شکل گرفته است اما عمر طرح‌های مختلف این حوزه پایدار نیست. صاحب‌نظران درباره نوع مهارت‌هایی که می‌توان در مدارس به دانش‌آموزان آموزش داد، نظرات متفاوتی دارند؛ برخی بر این باورند که نظام آموزش عمومی فرصتی برای توانمندسازی دانش‌آموزان در حوزه مهارت‌های نرم است، توانمندی‌هایی همچون خوب نوشتن، تسلط بر سخن گفتن، اندیشیدن یا حتی اعتماد به نفس. در مقابل برخی هم معتقدند باید متناسب با گروه‌های سنی مختلف دانش‌آموزان مهارت‌های یدی به آنها آموزش داد مثلا در دوره ابتدایی کاشت یک گیاه و در دوره متوسطه مهارت‌های کاربردی‌تر مانند تعمیر لوازم منزل. بهرحال نظام آموزشی کشور در تمام این سال‌ها، توفیق چندانی در این عرصه نداشته است از سوی دیگر هنرستان‌های کشور که تنها فرصت برای علاقه‌مندان به مهارت است با محدودیت‌ها و چالش‌هایی همراه هستند، محدودیت‌هایی که گاه مانعی بر سر راه جذب تعداد بیشتری از دانش آموزان و گاهی نیز زمینه‌ساز توسعه رشته‌هایی شده است که نیاز کمتری به لوازم و تجهیزات دارند و به اصطلاح یدی نیستند.

ملاک توسعه رشته‌های هنرستانی چیست؟

در همین ارتباط عباس بیات؛ مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که ملاک توسعه رشته‌های هنرستانی چیست؟ آیا در منطقه‌ای که قطب کشاورزی است، هنرستان حسابداری به دلیل هزینه کمتر آن ایجاد می‌شود، اظهار کرد: با وجود تلاش‌های انجام شده اما همچنان در توسعه متوازن رشته‌های هنرستانی وضعیت مطلوب نداریم به عنوان مثال در گلستان، یک زیست‌بوم و در سیستان و بلوچستان زیست‌بوم دیگری وجود دارد. در برخی مناطق پایه اشتغال صنعت و در برخی مناطق کشاورزی یا خدمات است اما در تمام استان‌ها ۱۰ رشته اول هنرستان‌ها، یکسان است! به عنوان مثال حسابداری یا رشته‌های مرتبط با کامپیوتر.

توسعه رشته‌های کم‌هزینه

وی افزود: برخی مواقع توجه سیاست‌گذاران، توسعه کمی هنرستان‌ها بوده و به کیفیت توجهی نشده است. به عنوان مثال هدف‌گذاری شده تا ۵۰ درصد دانش‌آموزان به هنرستان‌ها بروند در حالیکه امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی آن وجود ندارد بنابراین مجبور شدند برای نزدیک شدن به این هدف‌گذاری، رشته‌های کم‌هزینه را توسعه دهند.

بیات گفت: برخی رشته‌ها مانند مکانیک خودرو در تمام کشور نیاز است اما باید بررسی شود در یک استان تعداد هنرستان‌هایی که رشته مکانیک خودرو دارند متناسب با نیاز استان است یا خیر. همچنین ایجاد رشته حسابداری در یک منطقه روستایی محل تأمل است البته شرایط رشته کامپیوتر تا حدودی متفاوت است چرا که با توسعه فناوری‌های نوین و توسعه فضای مجازی، ایجاد این رشته قابل توجیه است و نیاز کشور بیش از این است اما اینکه چه مهارت و استانداردی در رشته‌های زمینه کامپیوتر توسعه یابد نیازمند بررسی است.

مدیر کل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش متذکر شد: سعی داریم به توسعه کیفی هنرستان‌ها بپردازیم و امیدوارم سیاست گذاران کشور این وضعیت را با توسعه کمی ارزیابی نکنند بلکه توسعه کیفی رصد شود البته این فرایند زمان‌بر است و باید امکانات و تجهیزات در کشور تامین شود.

کمبود نیروی انسانی متخصص

وی در پاسخ به این پرسش که هنرستان‌ها با چه مشکلاتی مواجه هستند، برخی مدیران هنرستان‌ها از کمبود نیروی انسانی ماهر سخن می‌گویند؟ بیان کرد: یکی از مشکلات هنرستان‌ها، کمبود نیروی انسانی متخصص است، دانشگاه شهید رجایی به لحاظ کمیت کفاف تامین نیروی انسانی هنرستان‌ها را نمی‌دهد همچنین جدا شدن آموزشکده‌ها از آموزش و پرورش خسارت بزرگی بود. هم اکنون نیاز است بخشی از این آموزشکده‌ها به آموزش و پرورش بازگردد چرا که هیچ آموزشکده‌ای برای توسعه برخی رشته‌ها از جمله کشاورزی و تربیت هنرآموز نداریم.

سازمان فنی و حرفه‌ای با آموزش و پرورش مشارکت می‌کند؟

بیات گفت: در بخش دختران قبلاً دانشکده شریعتی فعالیت می‌کرد که اکنون آن را از دست داده‌ایم و برای تأمین هنرآموز رشته طراحی دوخت سیستمی برای تربیت هنرآموز نداریم، یکی از درخواست‌های ما از دولت و مجلس خصوصاً در برنامه هفتم توسعه این است که کمک کنند بخشی از آموزشکده‌ها به آموزش و پرورش بازگردد.

مدیر کل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که آیا برای آموزش مهارت به دانش آموزان با سازمان فنی و حرفه ای وارد مذاکره شدید و آنها حاضر به همراهی با این وزارتخانه برای آموزش مهارت به دانش آموزان هستند؟ متذکر شد: در این زمینه تفاهم‌نامه‌هایی وجود دارد، برای اجرای برنامه ایران مهارت و اجرای شاخه کاردانش از ظرفیت سازمان فنی‌وحرفه‌ای استفاده می‌شود.

وی متذکر شد: بحث آموزش یک مهارت به دانش‌آموزان شاخه نظری حداقل از زمان تصویب قانون وزارت آموزش و پرورش مطرح بوده اما به دلایل پیش‌گفته، تاکنون محقق نشده است.

تجهیزات هنرستان‌ها منسوخ شده است

محمد سرانی، کارشناس ارشد مکانیک بیوسیستم گفت: تجهیزاتی که در هنرستان‌ها وجود دارد، منسوخ شده است و صرفاً برای آموزش اولیه مناسب است و برای تکمیل مهارت به نوسازی کارگاه‌ها و تجهیزات آنها باید پرداخته شود. برای مثال درزمینهٔ نوسازی تجهیزات هنرستان‌های کشاورزی چند سالی است که کاری انجام نشده، تاجایی که تعمیر تراکتورهایی به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود که چند سالی است منسوخ‌شده و کمتر استفاده می‌شود.

این مدرس هنرستان‌های کشاورزی عنوان کرد: در برخی از هنرستان‌ها که تجهیزات اولیه‌ای دارند هم تعمیر موتور داریم و هم مکانیک. عمده‌ترین مشکل ما در حوزه مکانیک ماشین‌های کشاورزی است زیرا باید درزمینهٔ ادوات مختلف که به تراکتور وصل می‌شود، ادوات خاک‌برداری، ادوات کاشت، داشت و برداشت و همه عنوان‌هایی که جزو واحدهای درسی هستند به‌روز شویم تا هنرجویان بعد از فارغ‌التحصیلی با توانمندی‌های عملی واقعی وارد حوزه کشاورزی شوند.

۲۳ تا ۲۵ سال است هیچ ادواتی وارد هنرستان‌ها نشده است

وی درباره اینکه چرا بخش خصوصی تجهیزاتش را برای تعمیر به هنرستان‌ها نمی‌آورد، گفت‌: موضوع این است که تجهیزات و ماشین‌آلات بسیار گران هستند. هنرجو ممکن است ماشین‌آلاتی را حتی یک‌بار هم از نزدیک ندیده باشد چه برسد به تعمیر. وسایلی که در هنرستان‌ها موجود هستند به‌روز نیستند و قیمتشان هم بالاست و عملاً امکان خرید آن وسیله وجود ندارد. راهکار این است که برای هنرجو در طول سال تحصیلی برنامه بازدید از شرکت‌های خصوصی که این نوع ماشین‌آلات را دارد، برگزار شود. متأسفانه در هنرستان صرفاً وسایل به‌صورت تئوریک آموزش داده می‌شود و بچه‌ها امکان کار کردن با آن را ندارند.

سرانی افزود: اکنون ۲۳ تا ۲۵ سال است که هیچ ادواتی وارد هنرستان‌ها نشده است. برای مثال هنرستان‌های کشاورزی هر دو سال یک‌بار سهمیه تراکتور داشتند اما آخرین تراکتوری که به هنرستان ما آمده برای سال ۷۳ است و همه تجهیزات برای ۶۰ تا ۷۰ سال پیش است.

وی اظهار کرد: در کل دستگاه هایی که بچه‌ها با آن کار می‌کنند و آموزش می‌بینند دیگر در بازار وجود ندارد. کارگاه‌های فنی به‌روز نمی‌شوند و دانش‌آموز مثلا هنوز روی موتور پیکان کار می‌کند درحالی‌که این خودرو دیگر منقضی شده است.

آموزش و پرورش موظف به ارائه «آموزش مهارت» است

بر اساس این گزارش، آموزش و پرورش طبق اسناد بالادستی از جمله سند تحول بنیادین، موظف به ارائه «آموزش مهارت» به دانش‌آموزان است اما حالا مدت‌هاست که شاهد تناقض میان تربیت دانش‌آموزان ماهر در نظام آموزشی بدون مهارت هستیم. هنرستان‌ها از جمله بخش‌هایی است که در حیطه مهارت‌آموزی به دانش‌آموزان فعالیت می‌کنند از این رو همواره یکی از سیاست‌گذاری‌های کلان کشور برای تربیت تکنسین ماهر، هدایت دانش‌آموزان به هنرستان‌ها و سرمایه‌گذاری بر روی این بخش است. از طرفی یکی از مشکلات جامعه ایرانی، بیکاری است که درصد تحصیل‌کرده‌های بیکار، نسبت به افراد کم‌سواد و بیسواد خیلی زیاد است و افرادی که تحصیلات بیشتری دارند، شانس کمتری برای اشتغال دارند که یا در زمان ۱۶ سال تحصیل فرصت‌های شغلی  را از دست داده‌اند یا اینکه تحصیل نتوانسته توانمندی لازم را برای  افراد در کسب مهارت‌های لازم به منظور پاسخگویی به نیاز‌های جامعه و اشتغال فراهم کند.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۱۳ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۱۴ آبان ۱۴۰۱)