محرومیت، ره آورد زندگی برای زنان معلول

فاطمه معروفی / گروه جامعه

زنان دارای معلولیت مشکلات متعددی از جمله انزوا و خانه‌نشینی، طرد شدن از جامعه و چالش در امر ازدواج را تجربه می‌کنند اما این رنج برای آن‌ها چند برابر بیشتر از مردان است.از طرفی تا به امروز دولت ها و سازمان های مربوطه دردهای دخترکان مستعدی که شاید مشکلی حرکتی دارند، ولی سرشار از ذکاوت و توانمندی هستند و در کنج خانه‌ها رها شده‌اند را آنطور که باید و شاید درک نکرده اند.بهرحال کشور از این سرمایه عظیم ۱۰ درصدی غافل مانده، اگر این همه ظرفیت و پتانسیل راکد را درک می‌کرد و جامعه را برای حضور این فرشتگان پرتوان و مستعد مناسب‌سازی می‌کرد، چه بسا آورده‌های اقتصادی و فرهنگی بسیاری برای کشور رقم می‌خورد.با کسانی مصاحبه کردیم که برای رسیدن به یک جایگاه معمولی در دنیای بانوان و دختران دارای معلولیت، مشکلات و تحقیرشدن را با پوست و گوشت و روح و روانشان تجربه کرده‌اند.ویدا صدیقی دکتری نانوشیمی از دانشگاه تهران در زمینه نگاه جامعه به بانوانی که دارای مشکلات جسمی و حرکتی هستند، گلایه داشت و گفت: ما برای اینکه خود را به جامعه ثابت کنیم، مسیری را باید بپیماییم که نیازمند کفش‌های آهنین است. من جزو اقلیت‌هایی بودم که توانستم وارد دانشگاه شوم و مدارج علمی را طی کنم و در کنارش هم کار کنم اما این شرایط برای تمام دختران معلول فراهم نیست.صدیقی از مشکلات مناسب‌سازی نشدن دانشگاه‌ها، گفت: برای رسیدن به کلاس‌، باید طبقات بالا و پایین را طی می‌کردم، حتی در روز دفاع به سختی توانستم آمفی‌تئاتری را پیدا کنم که پله نداشته باشد. وقتی رفتم امضاهای دفاعم را بگیرم یکی از درهایی که رمپ (سطح شیب‌دار) داشت، بسته بود و مجبور شدم به سختی پله‌ها را طی کنم.علاوه بر این در زمینه کاری هم جامعه نگاهی از بالا به پایین به بانوان دارای معلولیت جسمی و حرکتی دارد و باز برای اینکه خودم را به مدیران ارشد و جامعه ثابت کنم، مجبور بودم به اندازه ۲ نفر کار کنم. گاهی آنقدر کم می‌آوردم که دوست نداشتم دیگر ادامه دهم، مخصوصاً کارهایی که بخواهی مدارج علمی آن را طی کنی و به سطح بالا برسی ولی برای رسیدن به آن به بن‌بست مواجه شوی.

وقتی مناسب‌سازی نشدن معابر زنان را خانه نشین کرد

فیروزه احمدی فعال حوزه معلولان هم در مورد محدودیت‌های مناسب‌سازی می‌گوید: از مبلمان شهری گرفته تا حمل و نقل عمومی هیچ کدام مناسب سازی نشده‌اند. نبود سرویس‌های بهداشتی در معابر هم دردسری دیگر است. از مترو و اتوبوس نمی‌توانیم استفاده کنیم، البته ون‌های جدیدی برای حمل و نقل معلولین موجود هست ولی تعداد محدود و شرایط سختی دارد و بیشتر برای درمان استفاده می‌شود.همین باعث شده که یکی مثل من سر کار نرود، چون باید کسی باشد که به من کمک کند که سوار و پیاده شوم و نمی‌توانم ماشین شخصی هم بگیرم. کمک کردن به خانمی که معلولیت دارد برای خیلی‌ها ممکن نیست یا به خاطر اعتقادات مذهبی و یا ناتوانی در کمک‌رسانی، کمتر کسی کمک می‎‌کند. البته قوانینی وضع شده که در بافت‌های جدید بیشتر رعایت شده ولی ضمانت اجرایی ندارند. در بافت‌های قدیم هم مناسب‌سازی صورت نگرفته و اقدام به بازسازی هم نمی‌کنند.صدیقی دکتری نانوشیمی از دانشگاه تهران بعد ازاینکه از فیلترهای زیادی عبور می‌کند و با ده‌ها مکافات وارد بازار کار می‌شود از مشکلات جدیدی سخن می‌گوید: متاسفانه در جامعه ما آدم‌ها را بر اساس ظاهر قضاوت می‌کنند نه توانائی‌هایشان و باید خرد شدن و تحقیرشدن را هم به سایر مشکلات ضمیمه می‌کردم. در محیط کار نگاه همکارها در ابتدا نگاه مثبتی نیست و چقدر سخت است دوباره به گروهی دیگر ثابت کنم که می‌توانم و گویا این مشکلات همچنان همراه ماست.از وی چاره این حالات روحی و روانی جامعه معلولین را جویا شدم و گفت: در آموزش و پرورش آموزش‌های لازم داده نشده است، وقتی بعد از ۱۸ سالگی وارد جامعه می‌شوند و به خاطر تیپ ظاهری مورد قضاوت قرار می‌گیرند نه طرز فکرشان، همین باعث منزوی شدن و خانه‌نشینی آنان می‌شود. بسیاری از بچه‌های دارای معلولیت استعدادهای خوبی دارند ولی به خاطر نداشتن هزینه کافی برای ایاب ذهاب و مناسب‌سازی نشدن معابر برای رفت و آمد معلولین، اعتماد به نفسشان را از دست داده و پیرو آن تحصیلات دانشگاهی را از دست می‌دهند و در جامعه هم دیده نمی‌شوند. در نهایت این استعدادها کور می‌شود و هرگز در جامعه به منصه ظهور نمی‌رسند.حیدری فعال در حوزه بانوان در خصوص اشتغال بانوان دارای مشکلات جسمی و حرکتی بیان کرد: حضور مردان در مشاغل بیشتر از زنان است و پست‌های مدیریتی عموماً به مردان داده می‌شود، همین تبعیض برای زنان دارای معلولیت چند برابر می‌شود و همین باعث می‌شود از اشتغال باز بمانند. علاوه بر این مردان دارای معلولیت بیشتر از زنان دارای معلولیت در بازار کار مشغول هستند. زنان در مسائل فرهنگی به دلیل انگی که در جامعه به آنها زده می‌شود کمتر رفت و آمد می‌کنند، لذا کمتر هم دیده می‌شوند. در محیط‌های تحصیلی نگاه منفی دیگران به کسی که از عصا استفاده می‌کند یا روی ویلچر می‌نشیند، باعث می‌شود که فرد از جامعه دوری کند.حیدری در پاسخ به این سوال که خیلی از افراد جامعه برای معلولین احترام قائل هستند شاید حس درونی آنها این گونه است، گفت: بحث اعتماد به نفس با بحث مناسب سازی از هم جداست، وقتی محیط‌های رفت و آمد برای افراد دارای معلولیت مناسب سازی نشده است در خانه می‌مانند و نمی‌توانند رفت و آمد داشته باشند؛ آنگاه جامعه یاد نمی‌گیرد چگونه با معلولین برخورد کند، فردی که معلولیت ندارد نمی‌داند چگونه با فرد دارای معلولیت رفتار کند، مثلاً کسی که روی ویلچر نشسته است و کسی از کنارش عبور می‌کند که می‌خواهد به او کمک کند، در حالی که بارها گفته‌ایم تا شخصی کمک نخواهد نباید به او کمک کرد و یا نباید در مورد بیماری‌اش پرس‌وجو کرد. معمولاً مردم این پرسش‌ها را می‌کنند چون بلد نیستند چگونه رفتار کنند.وی افزود: شما رفت و آمد افراد دارای معلولیت در خیابان را خیلی کم می‌بینید اگر کسی خارج از کشور وارد جامعه ما شود فکر می‌کند ما افراد معلول نداریم در صورتی که ۱۰ درصد جامعه دارای معلولیت هستند اما چون در فضای رفت و آمد عمومی دیده نمی‌شوند.آذر پایاب کارشناس ارشد مطالعات زنان و فعال حوزه معلولین پیرامون چالش‌های قوانین حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت گفت: در قوانین حمایت از حقوق زن و خانواده توجه ویژه‌ای به افراد دارای معلولیت صورت نگرفته است. به عنوان مثال حدود ۲ سالی است که قانون جوانی جمعیت با توجه به کاهش نرخ جمعیت وضع و اجرایی شده است که افراد متأهل و یا دارای فرزند مورد توجه قرار می‌گیرند، ولی وقتی شرایط ازدواج ندارند، از فرصت‌های ایجاد شده و آزمونهای استخدامی و دیگر بسترهای حمایتی نمی‌توانند استفاده کنند و این در حالی است که بسیاری از زنان دارای معلولیت با وجود توانمندی و قابلیت ویژه‌ای که دارند از چرخه حمایت قانون زن و خانواده حذف می‌شوند.پایاب در مورد پذیرش جایگاه اجتماعی افراد معلول در فیلم‌های صداوسیما گفت: در برخی فیلم‌ها به جای ترویج تکریم افراد دارای معلولیت، چهره‌های خلافکار را در پایان فیلم به گونه‌ای نشان می‌دهند که گویا سزای اعمالشان معلولیت و نشستن روی ویلچر می‌شود. در هر حال ترویج تکریم حقوق این قشر در فیلم های سینمایی و سریال‌ها و از سوی دیگر ایجاد نقش مؤثر فرد دارای معلولیت در محیط خانواده و جامعه در کتب آموزشی و دیگر بسترهای فرهنگی می تواند کمک شایانی به حل چالش ها و موانع کند.

چاپ در شماره ۱۵۷۴ روزنامه یادگار امروز مورخ ۱۴۰۳/۰۴/۰۹