تیشه سوداگران گنج بر ریشه میراث فرهنگی ایران

در میان یک میلیون و اندی محوطه و تپه باستانی سوراخ سوراخ شده، غارهای تاریخی و باستانی مظلوم واقع شده‌اند، اطلاعات ارزشمند این غارها درحالی توسط سوداگران گنج و حفاران غیرمجاز برای همیشه از بین برده می‌شود که در این غارها هیچگاه گنج و دفینه نبوده‌است. براساس گفته دیرین انسان‌شناسان، بشر زمانی در غارها سکونت می‌کرد که هنوز به فلز و آهن دست پیدا نکرده بود. بنابراین با حفاری غیرمجاز تنها اطلاعات تاریخی نابود می‌شود که می‌توانست تاریک‌ترین دوره زیست انسان را آشکار کند.

حفاری‌های گسترده غیرمجاز تاریخی در ایران به قدری شدت پیدا کرده و غیرقابل کنترل شده که دیگر زمان آنکه حفاران غیرمجاز شبانه با بیل و کلنگ به جان محوطه‌های و تپه‌های باستانی می‌افتادند، به سرآمده است. حالا سوداگران گنج در روشنی روز، با لودر و بیل مکانیکی، و با اعتماد به نفس بیشتری، به سراغ تاریخ پرفراز و نشیب ایران می‌روند. با اینکه حجم تخریب محوطه‌ها و تپه‌های باستانی به‌دلیل حفاری‌های غیرمجاز بسیار گسترده است اما هنوز آماری از شدت تخریب محوطه‌ها موجود نیست. در این میان اما برخی غارهای باستانی ایران که تعداد آن‌ها نسبت به محوطه‌ها و تپه‌ها بسیار اندک است، بدون داشتن گنج و دفینه، بیشترین آسیب را از سوی حفاران غیرمجاز دیده‌اند.

«حامدوحدتی‌نسب» دیرین انسان‌شناس و باستان‌شناس پیش از تاریخ، کاوش‌های متعددی روی مهمترین غارهای باستانی ایران از جمله غار قلعه کرد به‌عنوان قدیمی‌ترین سکونتگاه بشر در ایران داشته است. او به ایلنا می‌گوید: متاسفانه حفاران غیرمجاز تصور می‌کنند که مواد ارزشمند و فلزات گرانبها در غارها دفن شده است درحالی که این تصور کاملا نادرست است.

مدرس دانشگاه تربیت مدرس معتقد است: سوداگران گنج حتی کوچکترین اطلاعاتی از توالی دوره‌های تاریخی ندارند و نمی‌دانند غارها در دوره پیش از تاریخ محل سکونت انسان بوده‌اند و در این دوره که مربوط به ۵ و ۶ هزار سال قبل می‌شده، انسان هنوز به فلزات گرانبها دست پیدا نکرده است و جستجو در سودای گنج عملا هیچ نتیجه‌ای ندارد جز اینکه لایه‌های تاریخی غار تخریب شود.

وحدتی‌نسب می‌گوید: متاسفانه زمانی‌که باستان‌شناسان به محوطه‌ها به‌خصوص غارهای باستانی می‌رسند با تخریب گسترده حفاری غیرمجاز مواجه می‌شود که نه‌تنها محیط‌زیست غار را تخریب کرده، که لایه‌های تاریخی را برای همیشه از بین برده است و باستان‌شناسان عملا نمی‌توانند کاری از پیش ببرند مثل فردی که جراحی بلد نیست اما شکم یک انسان دیگری را باز می‌کند و از پزشک می‌خواهد که آن را ترمیم کند. باستان‌شناسان وقتی به محوطه غاری می‌رسند که در آن تخریب صورت گرفته تقریبا ۹۰ درصد از انرژی آن‌ها برای ساماندهی محوطه غار گرفته می‌شود، ساماندهی هم هرگز انجام نمی‌شود چراکه وقتی مواد فرهنگی از لایه‌های خود جدا شده‌اند دیگر نمی‌توان آن‌ها را سرجای خود قرار داد و از آن‌ها اطلاعات استخراج کرد.

این مدرس دانشگاه با تاکید بر اینکه حجم وسیعی از اطلاعات محققان و باستان‌شناسان برای بازسازی تاریخ ایران صرفا به‌دلیل حفاری غیرمجاز برای همیشه از بین می‌رود، ادامه می‌دهد: مهمترین کاری که یک باستان‌شناس انجام می‌دهد این است که دوره‌های تاریخی را به‌دنبال هم توضیح می‌دهد و زمانی که با یک گودال بزرگ در وسط این دوره‌ها مواجه می‌شویم هزاران اطلاعات مورد نیاز ما برای همیشه از بین می‌رود و دست پیدا کردن به آن غیرممکن می‌شود، اطلاعاتی که می‌توانست تاریخ ایران را بازسای کند اما به‌دلیل سودای گنج افراد سودجو که هیچ آورده‌ای هم برای آن‌ها ندارد، برای همیشه نابود می‌شود.

«فریدون بیگلری»، باستان‌شناس و متخصص پارینه‌سنگی است که از سال ۱۳۸۰ تاکنون در موزه ملی ایران مشغول به کار وپژوهش است. بیگلری از دهه ۱۳۷۰ تاکنون در مناطق مختلف ایران پروژه‌های میدانی باستان‌شناسی متعددی را انجام داده است که از میان آن‌ها می‌توان به کاوش در غار مرتاریک بیستون، غارهای قلعه بزی اصفهان، غار دربند رشی گیالن و پناهگاه دارای در کردستان اشاره کرد.

این باستان‌شناس پارینه‌سنگی نیز به تخریب گسترده غارهای باستانی ایران تاکید دارد. به گفته بیگلری، متاسفانه تخریب حفاری غیرمجاز در غارهای تاریخی به دلیل دسترسی سخت و دورافتاده بودن بسیار گسترده و کنترل آن‌ها برای حفاظت بسیار سخت است. این درحالی است که موضوع حفاظت این غارها از آنجا که هم جنبه تاریخی دارند و هم جنبه زیست محیطی دارد مربوط به دو ارگان وزارت میراث‌فرهنگی و سازمان محیط‌زیست می‌شود اما با این حال هیچ حفاظت درستی از آن‌ها نمی‌شود. درحالی که باستان‌شناسان پارینه سنگی در کنار متخصصین دیگر مثل دیرین انسانشناسان، باستان جانورشناسان و دیرین محیط‌شناسان با بررسی بقایای پرا کنده و محدودی مثل ابزارهای سنگی، استخوانی و غیره، استخوان انسان و همینطور بقایای جانوران شکار شده، اجاق، بقایای گرده گیاهی، زغال، رسوب‌شناسی و غیره که در سکونتگاههای این دوران در غارها، پناهگاههای صخرهای و محیط‌های بازحفظ شده اند، تلاش می‌کنند به درک روشن‌تری از این دوران کم شناخته برسند. اما همانطور که می‌دانید با حفاری گسترده گنج‌یابان این غارها تخریب و تمامی داده‌های تاریخی از بین می‌رود.

چاپ در شماره ۱۵۵۵ روزنامه یادگار امروز مورخ ۱۴۰۳/۰۳/۱۳