غارت سنگ‌نگاره‌های ۳۰هزار ساله

با توجه به اهمیت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی در مصاحبه‌ای تفصیلی با “محمود مرادی نراقی” مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی،‌ ابعاد مختلف فعالیت و برنامه‌های این حوزه را به بحث و گفت‌وگو گذاشته ایم که مشروح آن در زیر می‌آید:

مراکز گردشگری، فرهنگی و میراث فرهنگی استان مرکزی در چه وضعیتی قرار دارند؟

استان مرکزی محل رشد یک چهارم مفاخر کشور است و این مفاخر در بستر تاریخ و فرهنگ این سرزمین که به نوعی بخشی از فلات مرکزی ایران است نیز شکل گرفته‌اند، زمانی که تاریخ را مطالعه می‌کنیم می‌بینیم این مفاخر در دل شهرها و سکونتگاه‌های چند هزار ساله استان مرکزی شکل گرفته است و این نشان می‌دهد به غیر از ویژگی‌هایی طبیعی استان مرکزی، یک زیست بوم قدیمی با پیشینه چند هزار ساله دارد، حتی آثار و محوطه‌های تاریخی استان نشان از این است که چند هزار سال سبقه سکونت و مدنیت در این منطقه وجود داشته است. بنابراین بستر تاریخی خوبی به لحاظ فرهنگی دراستان مرکزی وجود دارد اما به دلایل مختلف نتوانستیم از این بستر تاریخی بهره‌مند شویم، امیدواریم شرایطی ایجاد شود تا یک تعاملی بین پیشینه تاریخی و مدل توسعه‌ای که اکنون در کشور و به تبع آن در استان مرکزی رقم می‌خورد برقرار کنیم.

استان مرکزی در حوزه ثبت آثار ملی و جهانی چه توفیقاتی تاکنون کسب کرده است؟

تاکنون ۹۱۹ آثار تاریخی غیرمنقول استان مرکزی به ثبت رسیده که ثبت ۶ اثر غیرمنقول امسال انجام شده است، همچنین ۱۷ اثر منقول به ثبت رساندیم که دو اثر امسال به ثبت رسیده است، ۹ اثر طبیعی در آثار طبیعی به ثبت رسیده است که چهار اثر امسال به ثبت رسیده است، ۷۰ اثر نامملموس از استان مرکزی به ثبت رساندیم که چهار اثر امسال به ثبت رسیده است و این نشان می‌دهد برعکس تصوری که در ذهن عامه شکل گرفته و استان مرکزی را استان صنعتی می‌نامند اما استان مرکزی استانی به شدت تاریخی است.

چرا استان مرکزی تا حدودی ناشناخته باقی مانده است و همان طور که در جلسات ستاد تسهیل مطرح شد استان بیشتر به عنوان محل عبور است تا مقصد گردشگری؟

البته این موضوع مشکل استان مرکزی نیست بلکه مشکل کل کشور است و در کل کشور آن طور که باید و شاید به بحث گردشگری توجه نشده است تا بتوانیم از آثار تاریخی و فرهنگی خود بخشی از اقتصاد کشورو نیازهای مالی را تأمین کنیم، کشور ما وابسته به نفت و چاه‌های نفتی است و بخشی زیادی از درآمدهای کشور از طریق فروش نفت به دست می‌آید و تا زمانی این وابستگی ادامه داشته باشد نمی‌توان انتظار داشت سیاست‌های کلان ما به سمت استفاده از طرفیت‌های دیگر سوق پیدا کند.

بسیاری از کشورهای جهان که چاه نفت ندارند یا اگر دارند به فکر آینده هستند نیز بر شاخه‌های دیگر صنعت هم برنامه‌ریزی داشته‌اند، یکی از سه صنعت بزرگ دنیا که حجم معاملات بالای مالی در آن شکل می‌گیرد؛ صنعت گردشگری است که بعد از نفت و خودرو سومین صنعتی است که بیشترین مراودات مالی در آن صورت می‌گیرد. بنابراین در کلان دچار مشکل هستیم و هنوز به سند گردشگری در کل کشور به عنوان صنعت پیشران و دارای ارزش افزوده بالا توجه نشده است، استان‌ها هم به مانند کشور همین وضعیت را دارند.

آسیب به سنگ‌نگاره‌های ۳۰ هزار ساله در استان مرکزی

اینجاست که می‌بینید درآمد موزه لوور فرانسه از نفت کشور ما بیشتر است؛ فرانسوی‌ها با جمع‌آوری اشیاء تاریخی تمدن‌های دیگر از جمله تمدن ایرانی صنعتی را رقم زدند که از طریق درآمدزایی می‌کنند اما ما نتوانستیم این ادبیات را در ذهن نخبگان خود جابیندازیم.

در سال‌های اخیر برخی از برنامه‌ریزان به این نتیجه رسیدند که استان مرکزی در حوزه صنعت به یک پهنه انفجاری می‌رسد، ما بسیاری از منافع دسته اولی خود را از بین بردیم و رد پای اکولوژیک سختی را روی زمین خود باقی گذاشته‌ایم، این تعداد معادنی که در استان مرکزی وجود دارد آسیب زیادی را به اکوسیستم وارد می‌کنند اما برای اداره کشور و تولید ارزش افزوده مجبور هستیم از سنگ‌ها به عنوان یک اهرم توسعه استفاده کنیم، ولی در همین مناطق که الان واگذاری معادن صورت می‌گیرد سنگ‌نگاره‌هایی را داریم که متعلق به ۳۰ هزار سال قبل هستند و ما به جای اینکه درآمد را از راه گردشگر و جذب گردشگر به دست بیاوریم اتفاقاً برخی از سنگ نگاره‌ها را از کوه جدا می‌کنیم و به آنها آسیب وارد می‌کنیم تا اقتصاد بچرخد و تولید ثروت داشته باشیم.

بزرگترین رسالت ما در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی این است که مباحث علمی را در ذهن مدیران و برنامه‌ریزان استان شکل دهیم که در سبد استان چقدر ثروت نهفته است و از آن اطلاع نداریم، بیش از ۷۰ سال است که حفاران غیرمجاز در غار هستیجان دلیجان حفاری می‌کنند و اشیاء این غار را غارت می‌کنند و به خارج از کشور انتقال می‌دهند.

الان متوجه شدیم این غار یکی از ثروت‌های عظیم باستان‌شناسی استان است، اسنادی که در این غار کشف می‌شود مربوط به ۱۴۰۰ سال پیش است که ایران به سمت اسلامی شدن پیش می‌رود و حرکت ساسانی‌ها از ایران برچیده می‌شود و بخش زیادی از اسناد فلات مرکزی ایران در این غار بود که هم اکنون برنامه منسجمی برای حفاظت از این غار و کاوش‌ها وجود دارد.

غار هستیجان که به ظاهر یک حفره‌ای در دل کوه است و الان طرحی از خاک است در آینده می‌تواند به عنوان مهم‌ترین مراکز گردشگری ما باشد و حتی می‌تواند از غار چهار نخجیر گردشگر بیشتری به خود جذب کند، در جای جای استان مرکزی مانند تفرش، خمین، کمیجان غارهای متعددی وجود دارد و به نوعی استان مرکزی استان غارهاست اما کسی به این ظرفیت‌ها توجه نداشته است، امیدوارم بتوانم در نخستین فصل مدیریت خود، به متولیان امر و برنامه‌ریزان استان و کشور نشان دهیم که چه ظرفیت‌هایی در استان مرکزی وجود دارد، چراکه نشان دادن ثروت بسیار مهم است و مانند این است که چاه نفت داشته باشید و به اعتقاد بنده غارهایی که در استان مرکزی وجود دارند کمتر از چاه‌های نفت ایران نیستند به شرطی که همه ما منسجم به سمت استفاده از ظرفیت‌های گردشگری براساس داشته‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی استان سوق پیدا کنیم.

چاپ در شماره ۱۵۵۱ روزنامه یادگار امروز مورخ ۱۴۰۳/۰۳/۰۸