یادگار جاده ابریشم در کرج

کاروانسرای شاه‌عباسی کرج که از آن به‌عنوان تنها کاروانسرای درون‌شهری کشور یاد می‌شود، بازتابی از تاریخ دوره صفویه است و زمانی شاهراه ارتباطی شرق به غرب کشور بود این اثر یادگاری از دوره صفویه است که معماری آن شبیه به دیگر کاروانسراهای این دوره است. مساحت کل بنا سه هزار و ۶۰۰ مترمربع و مساحت حیاط مرکزی آن ۹۰۰ مترمربع است. کاروانسرای شاه‌عباسی از جاهای دیدنی کرج، احتمالاً در دوره پادشاهی شاه سلیمان صفوی بین سال‌های ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۹ هجری قمری بناشده است.

این کاروانسرا در ابتدا به‌عنوان پناهگاهی برای استراحت کاروانیان بوده که در اواخر دوره قاجاریه تعمیرات جزئی در بنا ایجادشده و از آن به‌عنوان مدرسه برزگران استفاده می‌شده است.

بعد از سقوط قاجاریه حدود سال‌های ۱۳۳۰ هجری قمری از این مکان به‌جای انبار غله کشاورزی استفاده می‌شده که بیشترین آسیب در این زمان به آن واردشده است.

این کاروانسرا در جاده ابریشم و شاهراه ارتباطی شرق به غرب کشور قرارگرفته و تنها کاروانسرای درون‌شهری کشور است. این مجموعه دارای دو شاه‌نشین و ۲۲ حجره برای استراحت مسافرین و پنج بارانداز جهت نگهداری کالاها و استقرار کاروانیان طراحی‌شده است. مصالح این بنا پی از سنگ و دیوار از آجر و ملات است.

در سال ۱۳۵۳ این بنا توسط وزارت فرهنگ و هنر یک اثر ملی اعلام شد و بعد از پیروزی انقلاب اداره میراث فرهنگی شهرستان کرج به این مکان منتقل شد.

قابل‌توجه است که کاروانسرای تاریخی و گردشگری شاه‌عباسی با داشتن تالارهای پذیرایی، رستوران، سفره‌خانه، چایخانه، شربت خانه و قهوه‌خانه سنتی با ارائه غذاهای اصیل ایرانی و فرنگی در محیطی سنتی همراه با بازارچه صنایع‌دستی و سوغات محلات مختلف میزبان شهروندان و گردشگران است.

کاروانسرای شاه‌عباسی، در سمت جنوب شرقی میدان توحید و تقاطع خیابان شهدای محراب و قدس کرج در خیابان قدس یا همان میدان شاه‌عباسی معروف واقع‌شده است.حدود سال ۱۰۶۰ هجری شمسی است و شما مسافری خسته در جاده ابریشم هستید که در داخل مرزهای ایران حرکت می‌کنید. به منطقه‌ای کوهپایه‌ای در نزدیکی کوه‌های البرز می‌رسید که بسیار خوش آب و هواست و آرزو می‌کنید کاش می‌شد اینجا کمی استراحت کنید. خب شانس با شما یار است زیرا کاروانسرای شاه عباسی شهر کرج همین‌جاست.

بیایید بدون حرف بیشتر بیایید به درون کاروانسرا برویم.

وارد این این کاروانسرا که شوید با زمینی ۳ هزار متر مربعی روبرو می‌شدید که پر از کاروان‌های مختلف بود. این کاروان‌ها در سر راه خود در جاده ابریشم به این‌جا می‌آمدند تا خودشان و مرکب‌شان کمی استراحت کنند.

این‌جا به دستور شاه سلیمان صفوی ساخته شده است که ورودی مسافران از ایوان شمالی و ورودی اسب‌ها و گاری‌ها از ایوان جنوبی بود. وقتی از ایوان شمالی وارد آن می‌شوید با یک حیاط ۹۰۰ متری روبرو می‌شوید که ۲۱ حجره یا همان اتاق ایوان‌دار در اطراف آن قرار داد تا مردم بتوانند در آن استراحت کنند. پنج بارانداز نیز در این کاروانسرا قرار دارد تا بتوان اسباب و وسائل را به امانت در آن گذاشت و یا نگهبانان جدید و تازه نفسی برای کاروان خود انتخاب کرد.

کمی در کاروانسرا که قدم بزنید حوضی در میان حیاط می‌بینید که آب آن از یک قنات زیرزمینی تامین می‌شود. چاهی نیز کمی آن‌طرف‌تر قرار دارد که آب را از همین قنات بیرون می‌آورد و آب مصرفی کاروانسرا را تامین می‌کند.

اگر به دیواره‌های اطراف کاروانسرای شاه عباسی دقت کنید هیچ برج و بارویی برای نگهبانی نمی‌بینید اما نگران نباشید زیرا این‌جا در میان شهر قرار دارد و در واقع تنها کاروان‌سرای ایران است که درون شهر ساخته شده و به همین خاطر نگرانی خاصی درباره امنیت آن وجود ندارد.  تمام این کاروانسرا با سنگ، آجر و کاه‌گل ساخته شده است.

تا اواخر دوره زندیه اوضاع کاروانسرا به همین منوال بود و مسافران خسته برای استراحت به آن مراجعه می‌کردند تا اینکه نوبت به قاجارها رسید.

قاجارها نقشه دیگری برای اینجا داشتند و ناصرالدین شاه قاجار آن را تبدیل به یک پایگاه و دژ نظامی کرد. بعد از مدتی و در سال ۱۲۹۸ و اواخر دوره قاجار نظامیان از این کاروانسرا کوچ کردند و اینجا تبدیل به مدرسه برزگران شد.

اما دوران قاجار نیز به سر آمد و اکنون نوبت پهلوی‌ها بود تا به سراغ اینجا بیایند. آن‌ها این مدرسه را از این کاروانسرا به محل دانشکده کشاورزی منتقل کردند و این‌جا تبدیل به انبار غلات وزارت کشاورزی شد. اقدامی که باعث شد این بنای تاریخی آسیب زیادی را ببیند.

چاپ در شماره ی۱۷۷۵روزنامه ی یادگار امروز مورخ۱۴۰۲/۰۳/۱۷