فرونشست ادامه دارد

داستان فرونشست در ایران را دیگر همه شنیده‌اند؛ پدیده‌ای که دهان باز کرده و شهرهای کشور را یکی پس از دیگر می‌بلعد. بر اساس آمارهای اعلامی از طرف سازمان نقشه برداری، دامنه فرونشست زمین به ۱۶ کلانشهر کشور نفوذ کرده است و ۸۰۰ شهر کشور در پهنه فرونشست زمین قرار دارند. شرایط اما در برخی از کلان شهرها همچون تهران و اصفهان نگران کننده تر است. گزارش های منتشر شده نشان می دهد که نرخ فرونشست در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ در مناطق شمالی اصفهان ۱۵۶ میلی‌متر اعلام‌شده که تقریباً ۴۰ برابر نرخ جهانی است. همچنین از ۳۵ دشت استان که مورد مطالعه قرار گرفته است، ۲۹ دشت ازنظر فرونشست در شرایط بحرانی قرار دارد. پایتخت هم دست کمی از نصف جهان ندارد. آمارهای اعلامی از فرونشست ۲۰ تا ۲۴سانتی‌متر سالانه در تهران خبر می دهند. اما برخی کارشناسان معتقدند با توجه به خشکسالی های اخیر و اضافه برداشت ها از منابع زیر زمینی این آمارها حالا بیشتر هم شده و در برخی سال‌ها در منطقه جنوب تهران تا ۳۶سانتی‌متر هم افزایش یافته است. عوامل متعددی برای مساله فرونشست اعلام شده است. اما رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور در تازه ترین اظهار نظر خود گفته بود که فرونشست ناشی از پدیده تغییر اقلیم است که تغییر اقلیم نیز حاصل از عدم سازگاری انسان با محیط‌زیست است که خود را با خشکسالی و وقوع سیلاب‌ها نشان می‌دهد. حالا اما مسئولین می گویند که پیش نویس مقررات ملی فرونشست زمین آماده شده است. این در حالی است که کارشناسان محیط زیستی معتقدند مدیریت استخراج آب‌های زیرزمینی، تزریق مصنوعی آب به سفره‌های زیرزمینی، مکان‌یابی مناسب برای صنایع آب‌بر و توجه به نوع کشت و زرع و آبیاری اصلی ترین راهکارهای موثر در کنترل و مهار فرو نشست است. جالب است که بدانید در کشور ما با افت حدود یک متر سطح آب بین ۱ تا ۵سانتی‌متر فرونشست زمین اتفاق می افتد. با این وجود نسبت تامین آب از منابع زیر زمینی در استان هایی همچون تهران حتی به بالای ۶۰ درصد هم رسیده و تنها ۴۰ درصد آب مورد نیاز پایتخت از منابع سطحی تامین می شود.

هیچ پلنی برای مهار بحران نداریم

با وجود شرایط بحرانی اما به گفته علی‌بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، هیچ پلنی برای مهر بحران نداریم. وی ادامه داد: در هیچ‌کدام از قوانین و مقررات ساخت ‌و ساز در کشور هیچ بندی درباره فرونشست نداریم. بی توجهی به مساله فرونشست اما در حالی است که طبق گفته های این مقام مسئول، پدیده فرونشست برعکس پدیده زلزله قابل مهار و کنترل است. کافی است که در قالب مقررات، ضوابط ساخت ‌و ساز در پهنه‌های درگیر با این موضوع یا مستعد آن را تدوین، تصویب و ابلاغ شود.

کدام مناطق تهران بیشتر در خطر فرونشست قرار دارند؟

البته مقدار فرونشست در همه جای تهران یکسان نیست. جالب است که بدانید فرونشست عمدتا مربوط به جنوب تهران تا نوار میدان انقلاب است. در این میان نواحی بالاتر از این نقطه از پایتخت به‌دلیل آنکه به سمت کوهستانی شدن پیش می‌رود با پدیده فرونشست درگیر نیست. در شمال، شمال غرب و شمال شرق تهران فرونشست زمین وجود ندارد؛ چون اساسا سفره آب زیرزمینی در این مناطق وجود ندارد، منطقه دشت نیست و کوهستانی است و همچنین آب‌های زیرزمینی به شکل رگه‌های آب در جریان است و نه سفره آب زیر زمینی. دشت ورامین هم از جمله دشت هایی است که در معرض فرونشست شدید قرار دارد. گفته می شود که هم‌اکنون فرونشست در دشت ورامین به طور متوسط ۱۷سانتی‌متر در سال است. در سمت جنوب استان البرز(محدوده هشتگرد تا ملارد و به سمت دشت قزوین) نرخ فرونشست سالانه ۳۲سانتی‌متر اعلام شده است. برای درک بهتر از وضعیت بحرانی فرونشست در تهران باید بدانید که تنها ۳ تا ۵درصد از کل فرونشست‌ها در دنیا با نرخ بالای میانگین سالانه بیش از ۱۰سانتی‌متر رخ می‌دهد. طبق گفته های رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، از نظر تعداد و میزان فرونشست‌ها بالای ۱۰سانتی‌متر در سال، ایران رکورددار جهان است. او با بیان اینکه هم‌اکنون ۱۴استان کشور سالانه به‌طور متوسط بیش از ۱۰سانتی‌متر فرونشست زمین دارند، گفت: بحرانی‌ترین وضعیت فرونشست در کرمان با نرخ سالانه میانگین بیش از ۳۰سانتی‌متر رخ می‌دهد. بعد از کرمان، به ترتیب: البرز با ۲۰ تا ۳۰، مرکزی با ۲۶، قم با ۲۵، خراسان رضوی با ۲۲، همدان با ۱۲.۱، گلستان با ۱۹.۵، تهران با ۱۹، آذربایجان شرقی با ۱۹، قزوین با ۱۷.۵، فارس با ۱۶.۵، اصفهان با ۱۵، آذربایجان غربی با ۱۲.۵ و سمنان با ۱۱سانتی‌متر، بالاترین میزان سالانه فرونشست زمین در ایران را دارند. ۴۲درصد جمعیت کشور در ۵استان اول به لحاظ بیشترین نرخ فرونشست سکونت دارند. اما بر خلاف تصور دیگر فرونشست محدود به استان خشک و کم بارش نمی شود. به عنوان مثال در شرق استان مازندران که استانی پرآب و با بارش فراوان است سالانه به‌طور متوسط بین ۴ تا ۱۰سانتی‌متر فرونشست زمین رخ می‌دهد. بنابر این نمی‌توان فرونشست را صرفا با پدیده کاهش بارش‌ها در ارتباط دانست و این عامل را به‌عنوان مقصر اصلی فرونشست معرفی کرد. آنچه مسلم است اینکه در استان‌های با جمعیت بالاتر بیشترین میزان فرونشست زمین رخ می‌دهد.

چاپ در شماره ۱۵۶۳ روزنامه یادگار امروز مورخ ۱۴۰۳/۰۳/۲۴