پای فقر بر گلوی محیط زیست  

امروزه بسیاری فقر را عاملی عمده و تأثیرگذار بر مشکلات زیست محیطی قلمداد می کنند. طرف داران دیدگاه های مذکور، عمدتاً معتقدند که فقرا برای بقاء، بیش از حد از منابع طبیعی استفاده می کنند و در نتیجه، فشار زیادی بر محیط زیست وارد می آورند. اما این، فقط بخشی از موضوع است. در رویکردهای جدیدتر درباره فقر و محیط زیست، بر تأثیر شرایط زیست محیطی و اقلیمی بر وخیم تر شدن وضعیت زیست فقرا تأکید می شود. زیرا امروزه بسیاری از اقشار آسیب پذیر و فقیر، درمناطق حاشیه ای شهرها یا نواحی دورافتاده روستایی سکونت دارند که معمولا با مسائلی از جمله آلودگی، خاک نامرغوب، کمبود زمین، شرایط آب و هوایی ناپایدار و مخاطرات طبیعی مثل سیل غیره روبه رو هستند. مصطفی فدائی‌فرد، درباره مهم‌ترین دلایل تخریب محیط زیست و افزایش خسارات سیلاب‌ها در کشور اظهار داشت: صرفنظر از تغییرات اقلیمی که موضوعی جهانی است و همه کشورهای دنیا به نوعی با آن درگیر هستند و اتفاقا آنها بر خلاف ما، راهکارهای مقابله با آن را نیز تا حدود زیادی یافته‌اند.وی از بین بردن و تخریب جنگل‌ها، پوشش گیاهی و مراتع، برداشت بیش از حد از منابع آب سطحی و زیرزمینی که باعث کاهش رطوبت خاک و توسعه فرونشست زمین شده است، فقدان پیوست سیلاب طرح‌های توسعه به خصوص طرح‌های راه‌سازی، احداث راه‌آهن و شهرسازی (لازم به ذکر است که در حال حاضر، فقط طرح‌های ملی سدسازی از پیوست سیلاب برخوردارند و این موضوع به صورت اصولی مورد مطالعه قرار می‌گیرد و به همین دلیل است که تاکنون سدهای بزرگ کشور تخریب نشده‌اند)، تغییر کاربری اراضی و به آتش کشیدن عمدی جنگل‌ها و مراتع برای استحصال زمین و مهم‌تر و البته تاثیرگذارتر از همه تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها، مسیل‌ها و سیلاب‌دشت‌ها از جمله دلایل تخریب و خسارات سیل برشمرد.وی با اشاره به اهمیت توجه به معیشت مردم برای حفظ محیط زیست گفت: دلیل اینکه چرا هیچ برخوردی با این شرایط نمی‌شود و اوضاع روز به روز بدتر نیز می‌شود، این است که همه موارد و دلایل یاد شده، مرتبط با وضعیت بد معیشت، اشتغال و اقتصاد مردم است که در سال‌های اخیر به دلیل پافشاری بر اجرای سیاست‌های نامناسب کلان حاکمیتی که خود موجب افزایش تحریم‌ها شده، وخیم‌تر شدن اوضاع را در پی داشته و حتی باعث به خطر افتادن امنیت غذایی مردم نیز شده است. بنابراین تا زمانی که دولت‌ها نتوانند به میزان لازم و کافی اشتغال و معیشت مورد نیاز برای مردم را فراهم کنند و همچنین از فساد و رانت و اختلاس دور بمانند که تا بیش از این پشتوانه مردمی را از دست ندهند، یقینا با اقدامات غیرمجاز و قانون‌شکنی برخی مردم که مجبورند برای سیر کردن شکم خانواده به هر اقدام غیرقانونی به خصوص، نابود کردن محیط زیست، برداشت غیرمجاز از آب‌های سطحی و زیرزمینی، ساخت و سازهای غیرمجاز و تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها، مسیل‌ها، دریاچه‌ها، دریاها، جنگل‌ها، مراتع، منابع طبیعی دست می‌زنند، قادر به برخورد نخواهند بود. در این شرایط، اغنیای جامعه نیز با اتکا به ثروت و قدرت خود و برای افزایش منافع شخصی خود هیچ ابایی از تخریب محیط زیست ندارند. این در حالی است که علاوه بر اقشار ضعیف و غنی جامعه، بسیاری از سازمان‌ها، ارگان‌ها و نهادها نیز به نوبه خود مرتکب همان اقدامات غیرقانونی می‌شوند که تخریب هر چه بیشتر محیط زیست را در پی داشته است.

چرا دغدغه محیط زیست نداریم؟

وی بیان داشت: با توجه به فعالیت‌های فراوان کارشناسان، دغدغه‌مندان و فعالان محیط زیست، در حال حاضر دلایل افزایش روزافزون خسارات سیلاب بر همگان و حتی بر مسئولین کشور آشکار شده است ولی تا زمانی که خط فقر بالاتر از درآمد بسیاری از آحاد مردم است، اختلاف طبقاتی بیداد می‌کند و مردم نیز به مسئولین اعتماد ندارند، نمی‌توان انتظار داشت که مردم منافع ملی و محیط زیست را فدای منافع شخصی خود نکنند.فدائی‌فرد گفت: در سال‌های اخیر و در اثر پیشرفت تکنولوژی و امکانات، با گذشت زمان اندکی از وقوع سیلاب‌های بزرگ و خسارت‌بار، دلایل و جزئیات آن به صورت کاملا علمی و مستند قابل ارائه است. نمونه بارز آن نیز وقوع سیلاب خسارت بار اخیر در کلان شهر مشهد بود که انتخاب مناطق نامناسب برای توسعه شهری و تجاوز به حریم و بستر مسیل‌های منتهی به مناطق جدید شهری، به صورت مستند به عنوان مهم‌ترین دلایل افزایش خسارات جانی و مالی توسط مردم و کارشناسان در فضای مجازی منتشر شد. بنابراین همه چیز مثل روز روشن و غیر قابل کتمان است.وی در ادامه به بی‌اثر بودن طرح پایش ماهواره‌ای حریم پایتخت پرداخت و تصریح کرد:  طرح جامع تکمیل طرح راهبردی حریم پایتخت که تکلیف شده است، در سال ۱۳۹۶ توسط شورای عالی شهرسازی تصویب و ابلاغ شده است که طی آن با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای هر دو هفته یکبار امکان پایش ساخت و سازهای غیرمجاز امکان‌پذیر است ولی متاسفانه در حال حاضر در حریم تهران و همچنین سایر شهرها و به خصوص همه روستاهای کشور، تغییر کاربری اراضی و ساخت و سازهای غیرمجاز در سطحی وسیع در دست انجام است و با وجود این که در دوره ششم مدیریت شهری اعتبارات حریم بیش از ۱۰۰۰ درصد افزایش یافته است، متاسفانه ساخت و سازهای غیرمجاز با سرعت ادامه دارد که دلیل اصلی این موضوع نیز نابسامانی اقتصاد جامعه است.فدائی‌فرد همچنین به تاثیرات نبود شفافیت و تخصص اشاره و اظهار داشت: با حضور مدیران و مسئولین به ظاهر متعهد و البته بی‌تخصص و بدون تجربه در راس کارها و امور، متاسفانه افزایش سوء‌مدیریت و ترک فعل‌های فراوان را شاهدیم و در این وضعیت، به دلیل نبود شفافیت و بسته بودن فضای رسانه‌ای، حساب‌کشی از مقصران و مسببان تشدید خسارات جانی و مالی سیلاب‌ها ناممکن شده است.فدائی‌فرد ابراز امیدواری کرد که مسئولینی که قرار است در دولت جدید بر سر کار بیایند هشدارهای محیط زیستی را جدی بگیرند و یقین داشته باشد که کشور در معرض خسارات شدید و جبران‌ناپذیر جانی و مالی در اثر خطرات آسیب به محیط زیست و وقوع سیلاب‌های بزرگی خواهد بود که باید جدی گرفته شود.

چاپ در شماره ۱۵۵۷ روزنامه یادگار امروز مورخ ۱۴۰۳/۰۳/۱۷