بخشهای فنی و حفاظتی یک موزه تماشایی شد
حفاظت فنی از یک اثر تاریخی از مهمترین اقداماتی است که در بیشتر موزهها اجرا میشود تا ضمن محافظت و افزایش طول عمر یک اثر، امکان نمایش آن اثر نیز فراهم شود؛ اقداماتی که همواره پشت درهای بسته انجام میشود و بازدیدکنندگان شانس دیدن آن را ندارند. با این حال، موزه «ملی ملک» این فرصت را در یک بازه زمانی بسیار محدود، برای علاقمندان فراهم کرده است.
حاج حسین ملک، واقف و بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک است. موزهای که نخست، آثاری از جمله نسخ خطی، سکهها، نقاشیها، آثار لاکی، خوشنویسی، تمبر و نگارگری را که او به دقت به شکل مجموعه جمعآوری کرده بود به نمایش میگذاشت، اما به مرور و بنابر وصیت او، آثار دیگری گردآوری شد تا در این موزه نگهداری و نمایش داده شود.
بر اساس وصیت و وقفنامههای باقیمانده از مرحوم ملک، مقرر شده است نیم عُشر (۵ درصد) از عواید خالص سالانه موقوفات او برای خرید کتاب و لوازم موزه اختصاص یابد. از سوی دیگر موزه و کتابخانه ملی ملک مجموعههای اهدایی از آثار ارزشمند تاریخی را نیز تحت شرایطی خاص میپذیرد، اما این آثار برای وارد شدن به این موزه باید از چه مسیری گذر کنند؟
همین سوال کوتاه بهانهای برای شکلگیری تور «بازدید از نادیدههای یک موزه»، آن هم در آستانه روز جهانی موزه (۱۸ می) شد تا افراد بیشتری بتوانند در مدت زمان مشخصی در جریان روند ورود یک اثر تاریخی به موزه قرار گیرند.
مسیر آغاز این تور برخلاف یک بازدید عادی از یک موزه، درست از جایی شروع میشود که در شرایط عادی ورود به آن جزئی از ممنوعهها قلمداد میشود. در واقع، بازدیدکننده به جای آنکه تنها آثار نمایش دادهشده در سالنهای موزه را ببیند، به دیدن بخشهای فنی و حفاظتی موزه ملک هدایت میشود.
بازدید از موزه با معرفی خاندان و تبار حاج حسین ملک، شرح زندگی او و توضیحاتی درباره وقفیاتش آغاز میشود. بازدیدکننده در این بخش ماکتی از او و اتاقی که سعی شده است مشابه خانه او در بازار بینالحرمین تهران ساخته شود، میبیند و سپس برای دیدن «نادیدهها» به زیرزمین موزه راهنمایی میشود.
با ورود به زیرزمین و پس از گذر از یک سالن بزرگ، که معمولا پذیرای نمایشگاههای موقت مجموعه است، یک در فلزی بزرگ و قطور مقابل دیدگان شما ظاهر میشود. دری که ابعاد و شکل آن اهمیت جایی را که قرار است به آن وارد شوید، به رخ میکشد.
«اداره اطلاعات فرهنگی و حفاظت فنی کتابخانه و موزه ملی ملک» نام کامل بخشی است که نادیدههای موزه شامل آزمایشگاه، کارگاه مرمت، کارگاه صحافی و بخش مستندنگاری را در خود جای داده است.
پس از گذر از این در آهنی، لازم است کاورهای پلاستیکی روی کفشها پوشید تا کمترین آلودگی وارد این بخش از موزه شود.
نخستین بخشی که بازدید میشود، آزمایشگاه است. جایی که یک اثر تاریخی به محض ورود به آنجا فرستاده میشود تا آسیبهای احتمالی آن بررسی شود. در این بخش، مانند هر آزمایشگاه دیگری اولین چیزی که توجه را جلب میکند، بوی مواد مخصوصی است که برای بررسی آثار استفاده میشود. آزمایشگاه، اتاقی کوچک با کاشیهای سفید رنگ و تجهیزات مخصوصی مانند میکروسکوپ، شیشههایی پر از مواد شیمیایی است.
در این بخش، ابتدا قسمتهای مختلف از یک اثر، نمونهبرداری شده و سپس آزمایش میشود تا آسیبشناسی شود. از آنجایی که بخش عمدهای از آثار این موزه را نسخ خطی تشکیل داده است، توضیحاتی که مسئول این بخش بیان میکند بیشتر به همین آثار معطوف است.
محدثه حسینی صومعه ـ دکترای مرمت و کارشناس آزمایشگاه موزه ملک ـ لکههای روی کاغذ یکی از نسخی را که در حال کار روی آن است، نشان میدهد و میگوید: «این لکهها قارچ و کپک هستند که پس از حمله به آرشیوهای کاغذی، ابتدا باعث ایجاد رنگهای مختلفی روی آن شده و سپس سبب خوردگی و از بین رفتن کاغذها میشوند. این موارد در آزمایشگاه بررسی میشود و سپس برای رفع آنها راهکارهای درمانی خود را به بخش مرمت اعلام میکنیم.»
روند کار او به این صورت است که تمام نمونههایی را که از آسیبهای یک اثر برداشته میشود، با شماره اموال آثار روی استندهای مخصوص نگهداری میکند تا مشخص شود آزمایش با چه موادی و در چه تاریخی انجام شده است و تمام این موارد در شناسنامه اثر قید میشود.این نمونه سپس زیر میکروسکوپ بررسی میشود.
نگهداری و مرمت غیراصولی آثار، یکی از عوامل بروز آسیب در آنها بوده است و حتی باعث میشود یک اثر تاریخی محل زندگی حشراتی شود که در گذرِ زمان، خودشان بازماندهای از یک دوره تاریخی شوند!
روی یکی از میزهای آزمایشگاه، حشره کوچکی که دیدن آن با چشم غیرمسلح به سختی امکانپذیر است، جا خوش کرده؛ حشرهای که به گفته مسئول آزمایشگاه از لابهلای کاغذهای یک نسخه خطی مربوط به دوره صفویه پیدا شده است.
حشرات، فضله موش و… چیزهای دیگری هستند که از درون یک اثر تاریخی خارج میشوند تا اثری که قرار است وارد مخزن یا بخش نمایش شود، عاری از هر مشکلی باشد که ممکن است به دیگر آثار هم انتقال دهد.
چاپ در شماره ۱۵۴۲ روزنامه یادگار امروز مورخ ۱۴۰۳/۰۲/۲۹
دیدگاه ها