فرسایش ، خاک ایران را به یغما می برد

عباس دارایی/ اختصاصی یادگار امروز

یکی ازعواملی که بعنوان عامل اصلی نابودی بسیاری از زمینهای خاصلخیز کشاورزی و تبدیل آن به مکانهای غیرقابل کشت به شمار می رود پدیده فرسایش خاک است.

فرسایش خاک ازجمله نگرانی های عمده در حوزه کشاورزی و محیط زیست است که سالیانه چندین هزار هکتارازاراضی کشاورزی کشور راتخریب می کند. رشد فرسایش خاک درایران به گونه ای است که با استمرار این روند ، سرمایه خاک کشور از بین رفته و کشاورزی رفته رفته برچیده خواهد شد. روند فرسایش خاک در ایران به گونه ای است که هشدار کارشناسان را در پی داشته و خواستار جدیت متولیان امر برای مقابله با این بحران جدی شده اند. از آنجا که موضوع آبخیزداری بعنوان یک حوزه مهم در منابع طبیعی  در ایران چندان  جدی گرفته نشده و متاسفانه در اولویت قرار نمی گیرد  و از این رو فرسایش خاک بعنوان یک تهدید جدی خاک ایران را هدف قرار داده است . ایران دارای ۱۶۵ میلیون هکتار وسعت است  که ۹۰ میلیون هکتار آن فاقد خاک است و این یک موضوع نگران کننده است ، ۷۶ میلیون هکتار از وسعت کشور ما دارای خاک است که از این میزان در ۱۸.۵ میلیون هکتار، کشاورزی انجام می شود ، با وجود وسعت زیاد کشور اما با محدودیت منابع خاک برای تامین امنیت غذایی مواجه شده ایم . اطلاعات دقیقی از میزان فرسایش خاک در ایارن وجود ندارد، با این وجود اما میزان فرسایش خاک ایران را بین ۳ تا ۷ برابر میزان جهانی تخمین زده اند ،  بر اساس تخمین‌های صورت گرفته، سالانه ۱۶.۴ تن در هکتار فرسایش خاک در ایران صورت می گیرد که این میزان بیش از سه برابر میانگین جهانی است. گفته می شود حدود دو تا چهار میلیارد تن در سال فرسایش خاک در ایران رخ می‌دهد، از آنجا که بر اساس تحقیقات علمی گزارش شده در سطح جهانی خسارت مستقیم و غیرمستقیم فرسایش خاک ۲۸ دلار به ازای هر تن خاک تخمین زده شده ، آمارهای منتشر شده توسط محققان داخلی نشان می‌دهد که میزان فرسایش بین دو تا چهار میلیارد تن در سال تخمین زده می‌شود،  با فرض حداقلی یک میلیارد تن فرسایش در سال میزان خسارت سالانه فرسایش خاک، عددی حدود ۲۸ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.  فرسایش خاک علاوه بر اینکه باعث از دست رفتن خاک با ارزش بسیار بالا می‌شود، باعث تخریب و خسارت به محیط خواهد شد. ، در ایران، فرسایش خاک از طریق یا آبی یا بادی در حال رخ دادن است، به طوری که میانگین سالانه فرسایش آبی حدود ۱۶ تن در هکتار و نرم فرسایش بادی سالانه حدود ۱۰ تن در هکتار است در حالی که میانگین جهانی ۴ تن است. تغییرات آب و هوایی و کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی ها در سال‌های اخیر بر پوشش گیاهی مراتع و جنگل‌های غرب کشور و فرسایش خاک تأثیرات محسوس و تشدید کننده ای داشته است  در سال های اخیر هم  مراتع به منظور توسعه دامپروری  بیشتر مورد تخریب قرار گرفته است، از آنجا که ظرفیت مراتع کشور یک هشتم تعداد دام موجود در مراتع است؛ این نا برابری بین ظرفیت چرا و تعداد دام، موجب از بین رفتن پوشش گیاهی خاک و به تبع آن تخریب خاک شده است، به همین دلیل و با تخریب گسترده جنگل ها و مراتع  با اولین بارش، سیل‌های ویرانگری به وجود می‌آید که سال‌هاست با آن مواجه شده ایم .

فرسایش بادی هم برای کشور خطرناک است

علاوه بر این  تمامی این موارد فرسایش بادی  هم در کشور تشدید شده است به طوری که فرسایش بادی در سال‌های قبل، ۵۰ درصد و درحال‌حاضر نزدیک به ۷۰ درصد از مناطق شامل یزد، کرمان، سمنان، خراسان‌جنوبی، تهران، قم، اصفهان، خوزستان و سیستان‌و بلوچستان کشور را به طورمستقیم و غیرمستقیم درگیر کرده است. با چنین سیمایی ضروت دارد برای سیاستگذاری‌های بخش کشاورزی و خوداتکایی در محصولات اساسی، یک ارزیابی استراتژیک زیست‌محیطی هم داشته باشیم و این سیاست‌ها را با رویکرد توسعه پایدار و صیانت از منابع آب و خاک تعریف کنیم، فرسایش خاک یکی از این چالش های کلیدی در بحث کشاورزی و منابع طبیعی است که باید متناسب با این چالش برنامه ریزی خوب و اصولی صورت گیرد . بنا بر ارزیابی های انجام شده در کشور، هر هکتار عملیات آبخیزداری منجر به استحصال ۵۲۰ متر مکعب آب و افزایش ۱۲۰ کیلوگرم علوفه و کاهش هشت تن فرسایش خاک و کاهش پنج و نیم تن رسوب می شود لذا بهترین راهکارها برای کاهش فرسایش خاک اجرای طرحهای آبخیزداری است که به کنترل سیلابها و تخریب عرصه های طبیعی منجر می شود ، علاوه بر این توسعه کشت فراسرزمینی، ایده مناسبی است. اگر بتوانیم با کشورهایی مانند کشورهای آسیای جنوبی، کشورهای آفریقایی، روسیه، اوکراین و استرالیا که پتانسیل بسیار خوبی در این زمینه دارند الگو برداری کنیم قابل توجهی از روی منابع طبیعی کشور برداشته شود. اراضی کشور هم اگر  بر اساس پتانسیل‌های مختلف خود (خاک، آب و هوا، توپوگرافی، منابع آب) مورد بهره‌برداری قرار بگیرند، میزان فرسایش بدون انجام اقدام خاصی کاهش خواهد یافت ، خیلی ساده  در طرح‌های آمایش سرزمین ،  اراضی برای بهترین نوع استفاده ممکن مورد بهره برداری قرار می‌گیرند.

چاپ در شماره۱۴۳۳  روزنامه ی یادگار امروز مورخ ۱۴۰۲/۰۹/۲۹