بریکس و تلاش برای کاهش سلطه دلار

علی اصغرسلیمانی –فعال رسانه ای

آمریکا از حدود ۱۰۰ سال گذشته برای حفظ سلطه دلار به عنوان ارز غالب و اصلی بازار جهانی به هر ابزار و روشی که لازم بوده متوسل شده است. از جمله این ابزارها اعمال تحریم علیه کشورهایی بوده که قصد تضعیف آن‌ها را داشته است. به عبارتی، تحریم و فشارهای بین‌المللی آمریکا بر کشورهای دیگر طی چند دهه گذشته در بسیاری از موارد برای حفظ برتری دلار و تزریق سلطه این ارز به دنیا بوده است. اصرار آمریکا بر این سیاست احتمالا از آنجا منشا می‌گیرد که این کشور بیشترین سود اقتصادی خود را در مواجهه با کشورهای دیگر از این محل تامین می‌کند؛ سودی که از سلطه دلار در جهان به طور مستقیم و غیر مستقیم ایجاد می‌شود. از پایان جنگ جهانی دوم دلار آمریکا بر بازارهای مالی جهانی تسلط داشته و یورو در رتبه دوم قرار دارد. حدود ۹۰ درصد معاملات در بازارهای ارز و نیمی از تجارت بین‌المللی با دلار محاسبه می‌شود. جایگاه دلار، موجب شده که از آن تحت عنوان ارز امن در بحران یاد شود. به عنوان مثال، در طول رکود بزرگ سال ۲۰۰۸ و بحران مالی ناشی از کووید در سال ۲۰۲۰، سرمایه‌گذاران به دنبال دلار آمریکا بودند و انتظار داشتند تا از این طریق ارزش پول خود را حفظ کنند. اما طی سال‌های اخیر اتفاق‌های جدیدتری در عرصه سیاست‌های اقتصادی دنیا در حال وقوع است.شکل گیری هژمونی جدیدی متشکل از کشورهای عضو بریکس و شانگهای که بر اساس استراتژی غلبه بر یکجانبه‌گرایی در دنیا فعالیت می‌کنند، جرقه‌های مهم و جدیدی را در عرصه اقتصاد زده و ابعاد گوناگون و متنوعی را برای ایجاد نظام چند قطبی در دنیا روشن کرده است. کشورهایی مثل هند و چین که در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی حرف‌های مهمی برای گفتن دارند ، نقطه اتکای مهمی هستند که اعضای بریکس و شانگهای بر آن تاکید می‌کنند. البته بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که این کشورها راه صعب و دشواری را برای برون‌رفت از سلطه دلار در پیش دارند. اما در همین حال برخی نیز بسیار مصمم می‌گویند که توسعه گروه بریکس که بسیاری از کشورها به دنبال عضویت در آن هستند، به سلطه دلار و هژمونی آمریکا پایان خواهد داد.کشورهای بریکس هم دلایل زیادی برای ایجاد یک ارز جدید دارند. چالش‌های مالی اخیر در جهان و سیاست های خارجی تهاجمی ایالات متحده، کشورهای بریکس را بر آن داشته تا این امکان را بررسی کنند. آنها می خواهند در عین کاهش وابستگی جهانی به دلار آمریکا و یورو، در جهت منافع اقتصادی خود گام بردارند. برخی از کارشناسان معتقدند که ارز بریکس ایده ای جامعی به‌شمارنمی آید، زیرا این ائتلاف متشکل از کشورهایی با اقتصادهای بسیار متفاوت است و همچنین نگرانی‌هایی وجود دارد که میزان وابستگی به یوان چین افزایش یابد. البته ایده یک ارز جدید می تواند مزایای متعددی برای کشورهای بریکس ایجاد کند، از جمله می تواند تراکنش های فرامرزی بیشتری را به دنبال داشته باشد. از دیگر سو، با استفاده از فناوری بلاک چین، ارزهای دیجیتال و قراردادهای هوشمند، این ارز می تواند انقلابی را در سیستم مالی جهان به وجود بیاورد. بنابراین پرداخت‌های فرامرزی یکپارچه، می تواند تجارت و انسجام اقتصادی را در بین کشورهای بریکس و فراتر از آن ارتقا دهد.در جریان چهاردهمین اجلاس سران بریکس که در اواسط سال ۲۰۲۲ برگزار شد، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، گفت کشورهای بریکس قصد دارند «ارز ذخیره جهانی جدید» را معرفی کنند و آماده همکاری با سایر کشورها هستند. اما این به منزله مسیر آسان بریکس برای رسیدن به ایده‌های مطرح شده نیست. پرواضح است که نظام پولی بین‌الملل بر پایه دلار در کنار قدرت نظامی آمریکا به دو ستون سلطه آمریکا بر جهان تبدیل شده است. یکی از مثال‌‌‌های واضح چنین سیاستی اعمال تحریم‌‌‌ها علیه روسیه در موضوع درگیری نظامی با اوکراین بوده است. آمریکا در مسیر حفظ ارزش دلار و اعمال قدرت توانست جنگ اوکراین را به عنوان حربه‌ای در مسیر تلاش برای ایجاد چند قطبی در جهان به راه بیندازد تا از این طریق سرعت تغییرات را کاهش دهد. از این رو تمام تلاش آمریکا به این دلیل مهم و عمده، خرج مقابله با تمرکز روسیه و تضعیف هژمونی موجود شده است. در همین حال نشانه‌ها می‌گویند ذخایر جهانی نیز شاهد گذار تدریجی از دلار آمریکا است. سهم دلار از ذخایر ارزی جهانی در سه ماهه آخر سال ۲۰۲۲ اندکی کمتر از ۶۰ درصد بود. چین، بزرگترین دارنده خزانه‌های آمریکا در خارج از کشور، دارایی های دلاری خود را کاهش داده است. به نظر حرکت در مسیر ایجاد ارزهای جایگزین و تقویت ارزهای دیگر آغاز شده است. با اینکه راه حذف و کاهش سلطه دلار در بازارهای جهانی به دلیل وسعت نفوذ این ارز در مراودات تجاری و اقتصادی دشوار به نظر می‌رسد اما سیاست هر غیرممکنی را ممکن خواهد کرد.

چاپ در شماره ی۱۳۸۱روزنامه ی یادگار امروز مورخ۱۴۰۲/۰۷/۲۷