آمریکا تحریم های نفتی ایران را کاهش می دهد؟
جنگ روسیه و اوکراین بازیهای پیچیدهای در بازار انرژی جهان رقم زده است؛ بازی پیچیدهای که شاید بیراه نباشد اگر عنوان جنگ سرد بلوک غرب و شرق در بازار انرژی جهان نام بگیرد.
در این میان به جز قدرتهای بلوک غرب و شرق، دو بازیگر مهم در این بازار قد علم کردهاند و آن ترکیه و عربستان هستند و جالب آنکه ترکیه در شرایطی به عنوان یک گزینه مهم در این بازار وارد شده که نه تولیدکننده و نه صادرکننده مهم انرژی در جهان است!
بازی پیچیده در بازار انرژی جهان
جنگ روسیه و اوکراین بازیهای پیچیدهای در بازار انرژی جهان رقم زده است. بلافاصله پس از شروع جنگ، قیمت هر بشکه نفت تا مرز ۱۳۰ دلار در بازارهای جهانی جهش کرد و درآمد سرشاری به جیب کشورهای نفتی و روسیه سرازیر کرد.
بلوک غرب یعنی اروپا و آمریکا که خواستار کاهش درآمدهای روسیه مهاجم بوده و واردات انرژی از این کشور را با تحمیل بهای گزافی به خود تحریم کرده بودند، این بار با چالش صعود قیمت انرژی مواجه شدند که از یک طرف نه تنها مانع هدفگذاری کاهش درآمد روسیه بود که از سوی دیگر به ثبت رکوردهای تورمیکمسابقه در اروپا و آمریکا منجر شد. آمریکا تابستان سال گذشته با نرخ تورم ۹.۷ درصد رکورد تورم ۴۰ساله را شکست و اقتصادهای بزرگ اروپا نظیر انگلیس، تورم دورقمیرا تجربه کردند و آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اتحادیه اروپا اعلام کرد که نرخ تورم این کشور از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون بیسابقه بوده است. صعود تورم در کشورهای بلوک غرب که به دلیل جهش قیمت انرژی و غذا رخ داده بود پس از مدتی با برگشت تعادل به بازار انرژی و غذا و سیاستهای پولی و بانکی این کشورها تا حدی مهار شد اما این وضعیت، حالا با نگرانیهای تازه برای بازار انرژی شکننده به نظر میرسد. پس از بازگشت تعادل به بازار انرژی، قیمت گاز به نرخهای پیش از جنگ روسیه و اوکراین برگشت و بهای نفت تقریبا به نصف و تا بشکهای ۷۰ دلار کاهش یافت. این موضوع واکنش کشورهای نفتی را به دنبال داشت و کشورهای عضو اوپک و اوپکپلاس به سردمداری عربستان و روسیه تصمیم گرفتند تولید نفت را کاهش داده تا قیمتها افزایش داشته باشد. این اقدام اوپک و اوپکپلاس نسبتا موفقیتآمیز بود و توانست قیمت نفت را بشکهای ۹۰ دلار افزایش دهد و حالا عربستان اعلام کرده که به دنبال افزایش قیمت نفت به بشکهای بالای ۱۰۰ دلار است. در مقابل بلوک غرب که نگران صعودیشدن تورم است شروع به مقابله با این تصمیم اوپک و اوپکپلاس کرد. جو بایدن، رئیسجمهوری آمریکا کهاین روزها در آستانه انتخابات ریاستجمهوری قریبالوقوع ایالات متحده آمریکاست، نگران افزایش تورم آمریکا و رشد نرخ بنزین است و به همین دلیل ظاهرا تصمیم گرفته است که تحریم نفتی ایران را سبکتر کند تا عرضه در بازار انرژی افزایش داشته باشد.
گرد و خاک عربستان در بازار نفت
ایران از کمترین میزان تولید نفت در دوران ترامپ یعنی ۲.۱ میلیون بشکه در روز، اکنون به طور پیوسته ۱.۱ میلیون بشکه دیگر به تولید خود اضافه کرده است و هنوز هم کارهای بیشتری میتواند انجام دهد. بالاترین میزان تولید نفت ایران در سال ۲۰۱۷ بود، یک سال قبل از اعمال تحریمهای ترامپ، که روزانه ۴.۸ میلیون بشکه تولید میکرد. هرچند اطمینانی وجود ندارد که به آن سطح بازگردد و ایران برای تولید نفت بیشتر، باید در حفاری و زیرساختهای نفتی سرمایهگذاری کند اما حالا رویترز گزارش داده است کهایران در حال حاضر بین ۳.۱ تا ۳.۲ میلیون بشکه در روز تولید میکنند، در مقابل میانگین ۲.۹ میلیون بشکه در جولای یا تیر ماه امسال. چشمبستن بر تحریم نفتی ایران در شرایطی است که چشمانداز احیای برجام و روابط ایران و غرب مبهم است. از یک سو خبر انتقال منابع بلوکهایران به قطر و عمان و تبادل زندانی بین ایران و آمریکا به گوش میرسد و از سوی دیگر خبر اخراج بازرسان آژانس جهانی انرژی اتمیاز ایران به گوش میرسد. نکته دیگر اینکه با کاهش فشار آمریکا روی تحریم نفتی ایران، برنامه عربستان و روسیه در بازار نفت به هم خورده است و به نظر میرسد که راهکار بلوک غرب برای حل این دوگانه متناقض، تشویق عربستان به عادیسازی روابط با اسرائیل است که ریاض را ناچار میکند با تهران روابط خود را متوازن نگه دارد و ایران را به عنوان عضو اوپک دچار چالش نکند.
ترکیه بازیگر تازه و استثنائی بازار انرژی جهان
این معادلات پیچیده بازار انرژی سوی دیگری هم دارد؛ ترکیه. ترکیه که سهم و نقش چندانی در بازار انرژی ندارد سخت به دنبال آن است که از موقعیت استراتژیک خود استفاده کرده و نقشهاب ترانزیت انرژی به اروپا را بر عهده بگیرد و به نوعی دروازه صادرات انرژی به اروپا شود.
چالش روسیه در بازار انرژی
گذشته از این روسیه هم بدون مشتریان اروپایی خود با چالشهای متعددی روبهرو شده است. اقتصاد روسیه تا حد زیادی وابسته به درآمدهای نفت و گاز است و سهم این وابستگی تا ۴۸ درصد میرسد که رقم بالایی است. روسیه برای صادرات گاز خود به اروپا توانسته بود با سرمایهگذاری مشترک قابلتوجهی خط لوله انتقال نورداستریم را ایجاد کند. زیرساخت عظیمیکه روسیه نمیتواند بهراحتی آن را جایگزین کند و مشتریان گاز خود را تغییر دهد. رضا پدیدار، رئیس سابق کمیسیون انرژی اتاق تهران، پیش از این گفته بود که «بیشتر تاسیسات گازی روسیه و زیرساختهای آن بر مبنای انتقال گاز طبیعی از طریق خطوط لوله بوده است و این کشور نه زیرساخت چندانی برای مایعکردن گاز خود و تولید LNG دارد و نه اساسا دانش فنی آن را؛ بنابراین جایگزینی زیرساخت صادرات گاز برای روسیه بهاین سادگی ممکن نیست و تهدید اروپا مبنی بر کاهش وابستگی به گاز روسیه، روسها را نگران کرده و درحالحاضر که روسیه گرفتار جنگ اوکراین است، در حال مصرف ذخایر ارزی خود است». مجموع این مسائل سبب شده است که حالا ترکیه نقش جدیدی برای خود در بازار نابسامان انرژی تعریف کند و بخواهد که به عنوان واسطهای بزرگ و مهم در بازار انرژی قد علم کند. ترکیه حدود یک دهه است که برنامهریزی برای ایجاد زیرساختهای ترانزیت انرژی به اروپا را آغاز کرده است. برنامهای بلندپروازانه که بر مبنای آن تلاش میکند گاز را از کشورهای حوزه قفقاز مانند ترکمنستان و جمهوری آذربایجان، منطقه کردستان عراق و حتی ایران تحویل بگیرد و به اروپا ترانزیت کند. در همین زمینه رویترز به نقل از آلب ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه نوشته است کهاین کشور بنا دارد زیرساختهای خود را با هدف تبدیلشدن به قطب گازی منطقه توسعه دهد. او توضیح داده است که ترکیه بنا دارد تا زمینه ترانزیت انرژی به کشورهای جنوب شرق اروپا را فراهم کند. در این میان روسیه هم امیدوار است با واسطهگری ترکیه بتواند گاز خود را به اروپا صادر کند..
بایراکتار اخیرا هم در نشستی مطبوعاتی گفته است «گازی که از آذربایجان، ایران و روسیه با خطوط لوله میآید هم میتواند وارد این قطب گازی شده و در بورس گاز منطقهای قیمتگذاری شود».
اعلام تمایل روسیه برای ورود بههاب گازی ترکیه واکنش آمریکا را به دنبال داشته است. ایالات متحده آمریکا به ترکیه اعلام کرده که میتواند سرمایهگذاریهای گستردهای برای فراوری و مایعکردن گاز در ترکیهایجاد کند و فناوری آن را به ترکیه انتقال دهد اما گویا پیشنهاد روسیه برای ترکیه جذابتر است و ارزشافزوده بیشتری دارد.
با این حال مشخص نیست که اروپا در مقابل واسطهگری ترکیه برای انتقال گاز روسیه چه واکنشی نشان میدهد و آیا روسیه و ترکیه سر مالکیت اینهاب گازی به توافق میرسند یا خیر؟
چاپ در شماره ۱۳۵۷ روزنامه ی یادگار امروز مورخ ۱۴۰۲/۰۶/۲۸
دیدگاه ها