در جستجوی حلقه مفقوده مسئولیت اجتماعی شرکتی

صحرا ثابت قدم / یادگار امروز

مسئولیت اجتماعی شرکتی ( (CSR یا (Corporate Social Responsibility)، مفهومی است که طی آن، شرکت‌ها به طور داوطلبانه و نه از روی اجبار، تصمیم می‌گیرند که در ساختن جامعه‌ای بهتر و محیطی پاکیزه‌تر و مناسب‌تر برای همه اعضای جامعه، مشارکت کنند.

ظهور و بروز مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی در پرتو مطالبات مردمی از سازمان‌ها برای داشتن تعهد و مسئولیت اجتماعی در قبال افراد جامعه و شکل دهی به اقتصاد پایدار، ایجاد شد و هدف آن توجه به اقتصاد، جامعه و محیط زیست بود.این مباحث در دهه‌های پایانی قرن بیست، به دلیل رشد و ترقی داد و ستدهای جهانی، پیچیده‌تر شدن فضای کسب و کار، افزایش تقاضاها برای شفافیت عملکردی در کسب و کارها، مطرح شد و پس از انجام تحولات جهانی و اجتماعی بیشتر در این زمینه مفهومی به نام مسئولیت اجتماعی شرکت، شکل گرفت که مفهومی در حوزه مدیریت است. طبق این مفهوم، شرکت‌ها در برابر جامعه مسئولند چراکه از منابع آن استفاده می‌کنند.بهرحال دوران نگاه کردن تک بعدی به ترازنامه مالی شرکت‌ها که فقط سود خالص را ملاک موفقیت شرکت‌ها می‌دانستند، گذشته است. این بدان معناست که، مسئولیت اجتماعی باید برای اعتبار سنجی شرکت‌ها، سود، جامعه و محیط زیست را همزمان در ترازنامه مالی شرکت‌ها و مجموعه رفتارهای اقتصادی بنگاه‌های اقتصادی، بررسی و لحاظ کند.

تقلیل مسئولیت اجتماعی به امور خیریه

محمد فاضلی، جامعه شناس، گفت: مسئولیت اجتماعی شرکتی، خیریه نیست. این سوءتعبیر در ایران وجود دارد که سال هاست مسئولیت اجتماعی را مترادف با امور خیریه قلمداد می کنند. در چنین شرایطی شرکتی در یک منطقه محیط زیست را تخریب می کند، گازهای آلوده کننده وارد هوا می کند، در یک منطقه محیط زیستی جاده می سازد و مجموعه ای از تخریب های محیط زیستی و اجتماعی را انجام می دهد و در عین حال به عنوان امور خیریه مدرسه و درمانگاه می سازد. اتفاق جالبی که در این چرخه رخ می دهد این است که یک شرکت با گازهای آلوده به ریه های مردم منطقه آسیب می زند اما در همان منطقه به نام امور خیریه یک درمانگاه می سازد که مردم را مداوا کنند.این به نوعی تقلیل مسئولیت اجتماعی به امور خیریه  است.وی ادامه داد: این نوع نگاه بیشتر صدقه دادن به ازای سودی است که یک شرکت قرار است به دست بیاورد. بدون تردید نام این رویکرد مسئولیت اجتماعی نیست.یکی از رسالت های اصلی انجمن جامعه شناسی این است که این مسأله را روشن کند که شرکت هایی که قانون شکنی می کنند، منابع زیست محیطی را تخریب می کنند و در مقابل برخی اقدامات خیریه هم انجام می دهند در راستای تحقق  مسئولیت اجتماعی حرکت نمی کنند.فاضلی افزود: مسئولیت اجتماعی شرکتی نمادی از سطح بالاتری از عقلانیت توسعه است.مسئولیت اجتماعی از نقطه ای آغاز می شود که در مرحله نخست شرکت ها وظیفه و رسالت خود را به خوبی انجام بدهند.هدف اصلی همه شرکت ها کسب سود است.با این وجود در این زمینه باید همه استانداردها وقوانین را رعایت کنند و با شفافیت و صداقت برنامه های خود را پیش ببرند.شرکت ها در راستای مسئولیت اجتماعی شرکتی می بایست به ازای منابعی که از جامعه استفاده می کنند به جامعه سود برسانند.

برای مسئولیت اجتماعی باید زمین بازی طراحی کنیم

مشکات اسدی، مشاور زنان و توانمندسازی اجتماعی و رییس سازمان فناوری اطلاعات در دولت قبل گفت: در شرایط کنونی مفاهیمی مانند مسئولیت اجتماعی،کارآفرینی اجتماعی و توانمندسازی اجتماعی به جای هم استفاده می شوند.به عنوان مثال برخی در حوزه کارآفرینی اجتماعی فعالیت می کنند اما عنوان می کنند در حال انجام مسئولیت های اجتماعی خود هستند.در چنین شرایطی خیریه ها نیز نام اقداماتی که انجام می دهند را مسئولیت اجتماعی می گذارند.به همین دلیل یکی از مهمترین اقداماتی که انجمن جامعه شناسی و دانشگاه ها باید انجام بدهند این است که این مفاهیم و کارکرد آن را از هم تفکیک کنند. در غیر این صورت این مفاهیم به اندازه ای به جای هم مورد استفاده قرار می گیرند که ماهیت خود را از دست می دهند.وی ادامه داد: برای تحقق مسئولیت اجتماعی باید یک زمین بازی بدون دخالت دولت طراحی کرد که دارای بازیگرانی باشد که در مسیر تحقق مسئولیت اجتماعی حرکت کنند.هنگامی که زمین بازی مسئولیت اجتماعی را طراحی می کنید به معنای این است که بازیگران این عرصه را به رسمیت شناخته اید.بدون تردید پروژه مسئولیت اجتماعی یک پروژه مشارکتی است که باید به صورت گروهی به آن دست پیدا کرد.نکته دیگری که در این زمینه وجود این است که پس از طراحی زمین بازی برای مسئولیت اجتماعی مشارکت کنندگان نباید تنها شرکت ها باشند و بلکه تشکل ها،رسانه و افراد نیز باید مشارکت داشته باشند.

نباید مسئولیت اجتماعی شرکتی، بهانه‌ای برای فرار از مسئولیت‌ها باشد

روزبه کردونی، دبیر تدوین استاندارد مسئولیت اجتماعی اظهار داشت: مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی ( CSR) نباید مستمسک و بهانه ای برای شرکت ها و کسب و کارها باشد که مسئولیت های شرکتی اساسی خود را انجام ندهند.اگر یک شرکت یا کسب و کار از مدیریت اقتصادی مجموعه خود ناتوان باشد، محیط زیست را آلوده و تخریب کند، فاضلاب و آب های آلوده تولید کند، حقوق کارگران و کارمندان خود را مطابق با اصول کارشایسته رعایت نکند و در کنار این موارد با هزینه کرد های نمایشی یا مثلا تیم داری، ادعای پایبندی به مسئولیت اجتماعی داشته باشد، به این معناست که مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی را به عنوان یک بهانه برای عدم ایفای مسئولیت های اساسی خود مورد سوء استفاده قرار داده است.کردونی با تاکید بر اینکه منابع مسئولیت اجتماعی که توسط شرکت ها هزینه می شوند باید هدفمند، ضابطه مند و مطابق با اصول استاندارد این مفهوم و در کنار ایفای همه مسئولیت های اساسی شرکت ها از جمله حکمرانی خوب اقتصادی، توجه به محیط زیست، توجه به حقوق اساسی به کارمندان و مشتریان باشد، گفت: منابع مسئولیت اجتماعی نباید توسط توسط مدیران شرکت ها و بنگاه های اقتصادی به مثابه یک ابزار جهت مصونیت سیاسی و یا رانت دهی به ذی نفعان خاص برای تداوم حضور در مسند مدیریتی استفاده شود و البته نباید هم توسط دولت به عنوان منابعی که کمبودهای مالی را جبران می کند مدنظر باشد.روزبه کردونی با دفاع از ضابطه مند کردن نحوه هزینه کرد منابع مسئولیت اجتماعی، گفت: با توجه به تجارب جهانی در این حوزه می توان با مشارکت شرکت ها و بنگاه های تجاری ضمن تعیین شاخص های استاندارد در حوزه مسئولیت های شرکتی، الزام به گزارش دهی ادواری را برای این شرکت ها تعیین کرد.اینکه یک شرکت و کسب و کار هیچکدام از مسئولیت های شرکتی خود را انجام ندهد و سپس در برخی حوزه ها نظیر بهداشت یا آموزش برخی هزینه های ناچیز کند  و با تامین منافع ذی نفعان خاص مدعی ایفای نقش مسئولیت اجتماعی خود شود و بدتر آنکه با پشتیبانی مالی از برخی همایش ها و رویدادها برای خودش گواهینامه و مدال شرکت برتر در مسئولیت اجتماعی را نیز بخرد، به ابتذال کشیدن مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی و مواجهه غیرمسئولانه با مفهومی است که هدف اصلی اش مسئولانه کردن کسب و کارها و تجارت است.کردونی همچنین با انتقاد از برخی رویکردها در متمرکز کردن منابع مسئولیت اجتماعی شرکتی گفت: مسئولیت اجتماعی شرکتی یک مقوله اختیاری و اتفاقا غیرمتمرکز است که باید با توجه به نوع، مکان و خرد متوسط یا بزرگ بودن آن کسب و کار به صورت هدفمند هزینه شود و لذا متمرکز کردن آن فساد آور است.

چاپ در شماره ۱۳۱۲ روزنامه ی یادگار امروز مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۳۱