چشم جنگل های هیرکانی  به قانون  تنفس جنگل ها

براساس بند ف ماده ۳۸ قانون برنامه ششم توسعه که از آن تحت عنوان «قانون تنفس جنگل‌ها» یاد می‌شود، از سال ۹۶ تا کنون هرگونه بهره‌برداری چوبی از جنگل‌های کشور ممنوع شده است و براساس این قانون، تنها در سه سال اول اجرای این برنامه یعنی از ۹۶ تا ۹۸، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور می‌توانست به پیمانکاران طرح‌های جنگلداری که پیش از شروع برنامه ششم مجوز گرفته بودند، اجازه بدهد که صرفا درختان شکسته، افتاده و ریشه‌کن را از عرصه‌های جنگلی برداشت کنند و بعد از پایان سال سوم نیز نه‌تنها سازمان منابع طبیعی اجازه‌ای برای تمدید طرح‌های جنگلداری نداشت، بلکه نباید هیچ‌گونه مجوز دیگری هم برای بهره‌برداری‌های چوبی از جنگل‌ها حتی به‌منظور برداشت درختان شکسته و افتاده صادر کند.

همچنین در قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، سازمان منابع طبیعی مکلف شده بود که تا پایان سال سوم اجرای برنامه یعنی سال ۹۸، طرح‌های جایگزین مدیریت پایدار جنگل‌ها را برای تمام عرصه‌های جنگلی کشور تدوین کند تا از این به بعد، تمام فعالیت‌های مربوط به جنگل‌های کشور، صرفا براساس این طرح‌ها انجام شود. اما در حالی که اکنون زمان اجرای برنامه ششم، یک‌ونیم سال تمدید شده و قرار است تا پایان شهریور ۱۴۰۲ همچنان مفاد قانون برنامه ششم اجرا شود، هنوز طرح‌های جایگزین تدوین نشده‌اند و دولت ناچار شده است که تدوین و اجرای طرح مدیریت پایدار جنگل‌ها را به برنامه هفتم توسعه موکول کند. بر همین اساس، در ماده ۳۶ لایحه برنامه هفتم که تغییراتی نسبت به ماده ۳۸ قانون برنامه ششم پیدا کرده است، اما همچنان بر اصل ممنوعیت برداشت چوب از عرصه‌های جنگلی کشور تاکید دارد، سازمان منابع طبیعی مکلف شده است که طرح‌های جنگلداری نوین را تدوین کند و قرار است که اقدامات مربوط به حفظ و احیای جنگل‌ها در طول برنامه هفتم، صرفا براساس این طرح‌ها اجرا شود. البته سازمان منابع طبیعی از سال گذشته تدوین طرح‌های جایگزین را آغاز کرده است و به طور خاص درباره جنگل‌های شمال کشور، تمام عرصه‌های جنگلی هیرکانی را به ۱۰۴ حوضه آبخیز تقسیم کرده و قرار است براساس وضعیت موجود، نیازها و شرایط اکوسیستمی هرکدام از این عرصه‌ها، یک طرح مخصوص به آن را تهیه و اجرا کند.

ارزش اکولوژیکی جنگل‌های هیرکانی بسیار بیشتر از ارزش چوبی آنهاست

نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، درباره آخرین وضعیت تدوین طرح‌های جایگزین برای جنگل‌های هیرکانی توضیح داد: از سال ۹۶ یعنی با شروع برنامه ششم، اجرای قانون تنفس جنگل‌ها در دستور کار قرار گرفت و در ابتدا قرار بود که در سه سال اول اجرای این برنامه، طرح‌های جایگزین تحت عنوان طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌ها تهیه و به اجرا گذاشته شوند، اما متاسفانه هنوز این طرح‌ها تهیه نشده است. تصویب قانون تنفس جنگل‌ها با هدف توقف بهره‌برداری چوبی از عرصه‌های جنگلی کشور بخصوص جنگل‌های هیرکانی، اتفاق خوبی بود، زیرا نشان داد که قانونگذاران کشورمان به ارزش‌های اکولوژیکی و زیست‌محیطی جنگل‌ها پی برده و متوجه شده‌اند ارزش اکولوژیکی جنگل‌های شمال بسیار بیشتر از ارزش چوبی آنهاست؛ به‌ویژه آن که جنگل‌های هیرکانی به عنوان قدیمی‌ترین پهنه‌های جنگلی دنیا شناخته می‌شوند که سن عرصه‌های مختلف آن بین ۲.۵ تا بیش از ۶۰ میلیون سال برآورد می‌شود و با توجه به تنوع گونه‌ای و نوع گونه‌های بومی هیرکانی، به هیچ وجه نباید به این جنگل‌ها به عنوان منبع تولید چوب نگاه کنیم. وی افزود: با وجود این که توقف بهره‌برداری از جنگل‌های هیرکانی اقدامی مناسب است، اما این اقدام به‌تنهایی کافی نیست، بلکه باید برای مدیریت این عرصه‌های جنگلی، طرح و برنامه داشته باشیم. هدف اصلی از تصویب قانون تنفس نیز این بود که هم‌زمان با توقف بهره‌برداری، طرح‌هایی را برای مدیریت عرصه‌های جنگلی شمال کشور تدوین کنیم که باعث ارتقای شاخص‌های کمی و کیفی این جنگل‌ها شوند. معتقدیم که تداوم نبود طرح جایگزین برای مدیریت جنگل‌های هیرکانی، قطعا به ضرر این جنگل‌ها تمام خواهد شد و به دنبال آن هستیم که طی یک برنامه پنج‌ساله، به صورت جداگانه برای هرکدام از ۱۰۴ حوضه آبخیز جنگل‌های شمال، طرح‌های مدیریت پایدار را تدوین و اجرا کنیم. شعبانیان در توضیح بیشتر درباره فرآیند تدوین طرح‌های جایگزین توسط سازمان منابع طبیعی گفت: از همان سال ۹۶ یعنی سال اول اجرای برنامه ششم، موضوع تدوین طرح‌های جایگزین برای جنگل‌های هیرکانی در سازمان منابع طبیعی کشور مطرح و قرار شد این طرح‌ها با رعایت سه اصل برنامه‌ریزی برای ارتقای شاخص‌های اکولوژیکی جنگل‌ها، ایجاد منافع اقتصادی پایدار در اجرای طرح‌های جنگلداری و همراه کردن جوامع محلی با اجرای طرح‌ها تدوین شود. در همین راستا، دستورالعمل‌هایی برای نحوه تدوین طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی تدوین و قرار شد که به صورت جداگانه برای هرکدام از ۱۰۴ حوضه آبخیز جنگل‌های هیرکانی، طرح‌های جایگزین در سه فاز نیمه‌تفصیلی، تفصیلی و اجرایی تدوین شود.با وجود اینکه از ابتدای تدوین برنامه ششم توسعه قرار بود که تا پایان سال ۱۴۰۰، تمام طرح‌های جایگزین وارد فاز اجرایی شده باشند، ولی تا این لحظه تدوین طرح‌ها صرفا در فاز نیمه‌تفصیلی به پایان رسیده است. در این فاز نیز براساس پتانسیل هرکدام از عرصه‌های جنگلی شمال کشور و شرایط اکولوژیکی، توپوگرافی، اقتصادی و اجتماعی آنها، کاربری عرصه‌ها تعیین شده است؛ یعنی در تدوین طرح‌های نیمه‌تفصیلی، ابتدا تمام عرصه‌های جنگلی هیرکانی را پهنه‌بندی کردیم و سپس با توجه به وضعیت هرکدام از این عرصه‌ها، مشخص کردیم که در هر عرصه کدام کاربری باید وجود داشته باشد. در حال حاضر سازمان منابع طبیعی اطلاعات و نقشه‌های مربوط به تمام عرصه‌های جنگلی هیرکانی را براساس طرح‌های نیمه تفصیلی استخراج کرده است و اکنون مشغول تهیه طرح‌های تفصیلی هستیم. برای تدوین این طرح‌ها نیز باید وارد عرصه شویم و برای هر بخش از جنگل‌های هیرکانی با توجه به شرایط خاص آن برنامه‌ریزی کنیم. این اقدام قطعا یک کار میدانی زمان‌بر محسوب می‌شود و به همین دلیل، به صورت تدریجی برای تهیه طرح‌های تفصیلی عرصه‌های جنگلی هیرکانی ورود می‌کنیم و اکنون در همین راستا تدوین طرح‌های تفصیلی را برای ۱۹ حوضه آبخیز در دستور کار قرار داده‌ایم. شعبانیان با بیان اینکه سه رکن اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی در تدوین طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌ها وزن یکسانی دارند، گفت: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، حدود پنج سال طول می‌کشد تا بتوانیم طرح‌های تفصیلی را برای تمام ۱۰۴ حوضه آبخیز جنگل‌های هیرکانی تهیه کنیم. البته برنامه داریم که بلافاصله بعد از تهیه طرح تفصیلی برای هرکدام از عرصه‌ها، آن طرح را وارد فاز اجرایی کنیم. یعنی معطل این نخواهیم ماند که ابتدا تمام طرح‌های تفصیلی تدوین شود و بعد اجرای این طرح‌ها را شروع کنیم، بلکه هم‌زمان با تدوین طرح‌های تفصیلی، اجرای هر طرحی که تهیه و تصویب شود را آغاز خواهیم کرد تا بتوانیم برنامه تدوین و اجرای طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌ها را با سرعت بیشتری پیش ببریم. وی ادامه داد: براساس برنامه زمان‌بندی کنونی، تا پنج سال دیگر تدوین طرح‌های تفصیلی تمام ۱۰۴ حوضه آبخیز عرصه‌های جنگلی هیرکانی به پایان خواهد رسید و می‌توانیم این طرح‌ها را وارد فاز اجرایی کنیم؛ یعنی تا پنج سال آینده، عملا طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی تکمیل می‌شود و به مرحله اجرا می‌رسد. با توجه به زمان‌بر بودن تدوین طرح‌های تفصیلی و مشکلاتی که در زمینه کمبود اعتبار و منابع انسانی با آن مواجه هستیم، نمی‌توانیم قول بدهیم که این کار زودتر از پنج سال به پایان خواهد رسید، اگرچه برنامه‌ریزی کرده‌ایم که در طول این بازه زمانی از همه ظرفیت‌های موجود در کشور برای تهیه و اجرای طرح‌های تفصیلی استفاده کنیم.برنامه ما این است که در تهیه و اجرای طرح‌های تفصیلی، علاوه بر اینکه بخشی از کار توسط خود سازمان منابع طبیعی انجام می‌شود، بخشی از اقدامات را نیز به پیمانکاران واگذار کنیم و همچنین از مشارکت دانشگاه‌های کشور نیز در این زمینه بهره ببریم.

چاپ در شماره ۱۳۰۲ روزنامه ی یادگار امروز مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۱۹