پیدا و پنهان «انتخابات تناسبی»

«انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان» در اسفند ماه امسال موضوعی بود که رهبر انقلاب در دیدار رمضانی ۱۵ فروردین ماه امسال با مسئولان نظام بر آن تاکید داشتند و تصریح کرده بودند که «انتخابات می‌تواند مظهر قدرت ملی باشد و اگر درست برگزار نشود ضعف کشور و ملت و مسئولان را نشان می‌دهد که هر چه ضعیف شویم تهاجم و فشار دشمنان بیشتر می‌شود بنابراین باید قوی شویم که یکی از ابزارهای مهم قدرت، انتخابات است.»

ایشان در همین زمینه بیان کرده بودند که «مسئولان مرتبط، راهبرد «مشارکت، امنیت، سلامت و رقابت انتخابات» را از هم اکنون مشخص کنند تا انتخاباتی خوب، سالم و با مشارکت بالا داشته باشیم.»

از آنجا که تنها ۹ ماه به برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری باقی مانده است و از آنجا که بنا به تاکید رهبر  انقلاب افزایش مشارکت و ایجاد فضای سالم رقابتی اولویتی مهم برای این دوره از انتخابات است؛ نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نشست علنی یکشنبه (۷ خرداد) در روند ادامه رسیدگی به موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی با الحاق یک ماده به این طرح در مورد برگزاری انتخابات تناسبی برای نخستین بار در تهران موافقت کردند؛ بهارستان نشینان طرح «انتخابات تناسبی» را با هدف افزایش مشارکت و تکثر در انتخابات مطرح کرده بودند. در همین زمینه امیرحسین یزدان‌پناه، رئیس اداره اخبار مجلس شورای اسلامی در پستی در توئیتر اعلام کرده بود: «با هدف افزایش مشارکت و رقابتی‌ترشدن انتخابات و احقاق حق رأی‌دهندگان با هر گرایش سیاسی، انتخاب نمایندگان تهران در مجلس تناسبی شد و امکان این که یک فهرست به‌صورت مطلق به مجلس راه نیابد ایجاد شد. اکنون همه طیف‌های سیاسی متناسب با میزان مشارکت حامیانشان، شانس کسب کرسی در مجلس را دارند.»

بنابراین گزارش، متن طرح «اصلاح نظام انتخابات تناسبی مجلس شورای اسلامی» که از سوی نمایندگان مجلس ارائه شد به شرح زیر است:

مقدمه: ایرادهای جدی وارده به نظام انتخاباتی اکثریتی یک و یا چند شهرستانی، سالها است که ذهن مجالس مختلف را بخود مشغول کرده است. اقدام مجلس در ادوار مختلف برای استقرار نظام انتخاباتی اکثریتی استانی و صدور مصوبه‌های مختلف و نیز رد این مصوبات توسط شورای نگهبان، نشان دهنده این است که نظام اکثریتی استانی هم، نظام مقبول و مناسبی برای جایگزینی نظام انتخاباتی فعلی نیست. ضمن اینکه انتخاب نظام تناسبی استانی رایج در بسیاری از کشورها نیز به علت وجود حوزه‌های فرعی شهرستانی در کشور ما امکان پذیرش و اجرا ندارد.

برای رها شدن از اشکالات متعدد نظام اکثریتی شهرستانی و استانی و استفاده از مزیت نظام تناسبی استانی با رعایت تعداد کرسی‌های حوزه‌های فرعی شهرستانی، طرحی تحت عنوان «نظام انتخاباتی تناسبی استانی_ شهرستانی(اصلی_فرعی)» تدوین شده، که متن آن به شرح زیر است:

متن طرح:

ماده واحده: یک ماده به عنوان ماده مکرر به شرح زیر به ماده واحده قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی اضافه می‌گردد.

ماده واحده مکرر _ نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی از نوع تناسبی استانی_ شهرستانی (اصلی _فرعی) است که نمایندگان هر حوزه فرعی بر اساس ترتیبات ذیل انتخاب می‌شوند:

1. هر نامزد می‌تواند به صورت مستقل و یا صرفا به عنوان عضو یک لیست در انتخابات شرکت کند. در صورت عضویت نامزدهای غیرمستقل در بیش از یک لیست، آراء آنها قرائت نخواهد شد.
2. هر رای دهنده در هر حوزه انتخابیه فرعی، می‌تواند با رعایت تعداد کرسی‌های آن حوزه و سایر حوزه‌های انتخابیه فرعی، به نامزدهای مورد نظر خود در تمام و یا برخی از حوزه‌های فرعی رای دهد.
3. در برگ‌ رای‌هایی که صرفاً نام لیست مورد نظر رای دهنده درج شده است، برای هر کدام از اعضای لیست یک رای منظور خواهد شد. در برگه‌هایی که همزمان نام یک لیست و نام برخی نامزدها درج شده است، آراء رای دهنده صرفاً به حساب اعضای آن لیست منظور خواهد شد.
4. نامزدهایی می‌توانند در رقابت‌های انتخاباتی هر حوزه شرکت کنند که یا متولد آن حوزه انتخابیه باشند و یا ۵ سال سابقه اشتغال در آن حوزه انتخابیه را داشته باشند. ( اشتغال صرفا بر مبنای لیست بیمه صندوق‌های بازنشستگی ملاک عمل قرار می‌گیرد)
5. نامزد و یا نامزدهایی که حداقل پانزده (۱۵) درصد آرای صحیح ماخوذه از حوزه انتخابیه فرعی خود را کسب کرده باشند در رقابت‌های حوزه اصلی( استانی) برای انتخاب نماینده آن حوزه فرعی شرکت داده خواهند شد. در صورتی که هیچکدام از نامزدها در این حوزه فرعی واجد این شرط نباشند، برای تعیین وزن نامزدها و ورود آنها به مرحله بعد این شرط نادیده گرفته می‌شود.
6. در صورتی که رای استانی یک و یا چند نامزد مستقل در هر حوزه انتخابیه فرعی بیشتر از نامزدهای معرفی شده توسط لیست‌ها در آن حوزه فرعی باشد، آن فرد و یا افراد به عنوان نماینده آن حوزه فرعی انتخاب می‌شوند.
7. سهم نمایندگان مستقل از کل کرسی‌های حوزه استانی، حداکثر معادل سهم آنها از کل آراء استان تعیین می‌شود.
8. کل کرسی‌های استان، پس از کسر کرسی‌های اشغال شده توسط نمایندگان مستقل، بین لیست‌ها تقسیم می‌شود.
9. لیست‌هایی که سهم آراء آنها از کل آراء استان( حوزه اصلی) کمتر از ۵ درصد باشد، لیست واجد شرایط در تعیین سهم منظور نشده و در تعیین سهم آراء لیست‌ها دخالت داده نمی‌شوند و با نامزدهای آنها شبیه نامزدهای مستقل برخورد می‌شود.

۱۰ سهم هر لیست استانی پس از کسر نمایندگان مستقل از کل کرسی‌های استان، از تقسیم سهم آراء آن لیست بر مجموع سهم آراء کل لیست‌های واجد شرابط در آن استان تعیین می‌‌شود.

11. در تقسیم کرسی‌ها بین لیست‌ها در حوزه‌های فرعی، ابتدا کرسی‌ها بین حوزه‌های چند نماینده‌ای( با اولویت حوزه‌های با تعداد کرسی کمتر یعنی ابتدا دو، سپس چهار کرسی و الی آخر) تقسیم شده. سپس کرسی‌های باقی مانده بین حوزه‌های تک نماینده‌ای تقسیم می‌شود.
12. سهم هر لیست در هر حوزه فرعی چند نماینده‌ای پس از کسر کرسی‌های اشغال شده توسط نمایندگان مستقل در آن حوزه از تقسیم سهم آراء لیست بر مجموع سهم آراء لیست‌ها در آن حوزه فرعی تعیین می‌شود.
13. همه نامزدها بر اساس نسبت رای آنها بر رای رقیب اولویت‌بندی شده و برای انتخاب شدن اولویت با افرادی است که این نسبت برای آنها بیشتر باشد. افراد حاضر در هر لیست نیز بر اساس نسبت رای خود بر رقیب در حوزه‌‌های مختلف فرعی اولویت‌بندی می‌شوند. در انتخاب نمایندگان هر لیست و پر کردن سهمیه آن لیست در حوزه‌های فرعی تک نماینده‌ای، اولویت به نامزدی داده می‌شود که نسبت رای او بر رقیب از سایر حوزه‌های فرعی در آن لیست بیشتر باشد.
14. انتخابات تک مرحله‌ای است و لذا کلیه قوانین مرتبط با دور دوم انتخابات مجلس و مغایر با این ماده از جمله مواد….. لغو می‌گردد.

سخنگوی شورای نگهبان: با برگزاری انتخابات تناسبی در تهران موافق هستیم

به دنبال آن شورای نگهبان نظر رسمی خود در این زمینه را از طریق سخنگوی خود مطرح کرد. طحان نظیف سوم تیرماه در نشستی با نمایندگان رسانه های خبری درباره طرح «اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی» و به ویژه برگزاری انتخابات تناسبی مجلس شورای اسلامی در تهران اعلام کرده بود که «ما در مرحله قبل بررسی طرح اصلاح قانون انتخابات، نسبت به اصل برگزاری انتخابات تناسبی ایرادی نداشتیم، اما ابهاماتی داشتیم که در رفت و آمد آن ابهام نیز برطرف شد. ما اکنون دیگر ابهام و ایرادی درباره برگزاری انتخابات تناسبی در تهران نداریم و با آن موافق هستیم البته هیات عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی انتخابات در مرحله قبل ایراداتی نسبت به این موضوع داشت اما در این مرحله تاکنون نظری از این هیات دریافت نکرده‌ایم.»

اما هیأت عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام یکشنبه ۴ تیرماه در بررسی که درخصوص اصلاحیه و تغییرات مجلس در خصوص طرح «اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی» از نظر انطباق و عدم مغایرت با سیاست‌های کلی داشت در زمینه «تناسبی شدن انتخابات در تهران» اعضای هیأت عالی نظارت با وجود تغییرات اعمال شده توسط مجلس در این ماده، مغایرت‌های این ماده با سیاست‌های کلی و ابهام موجود آن را رفع نشده قلمداد کردند و به باقی ماندن مغایرت‌ها و ابهام در تناسبی شدن انتخابات در تهران با برخی از سیاست‌های کلی انتخابات و سیاست‌های کلی قانونگذاری رأی دادند.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تاکید دوباره بر اجرای این طرح؛ طرح انتخابات تناسبی را در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها مجلس مجددا مطرح و تصویب کردند و پس از آن گزارش کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در این خصوص در در جلسه علنی سه‌شنبه ۶ تیرماه مجلس شورای اسلامی در مورد طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی برای رفع ایرادات شورای نگهبان در دستورکار قرار گرفت. با توجه به اصرار نمایندگان بر ماده ۵۳ این طرح مبنی بر برگزاری انتخابات تناسبی در تهران این موضوع برای تعیین تکلیف به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شد.

برگزاری انتخابات تناسبی مانند هر موضوع دیگر مزایا و معایبی دارد که برای تصویب آن باید تمام جوانب منفی و مثبت را در نظر گرفت. یکی از مهمترین ویژگی های مثبت نظام انتخاباتی تناسبی را در ممانعت برای حاکمیت حزب یا گروه خاصی بر جامعه می توان دانست در عین حال که احزاب می توانند به این وسیله نسبت به جایگاه و مقبولیتی که نزد افکار عمومی دارند آگاه شوند. با اجرای انتخابات به این سبک بیشترین شاهد بیشترین احترام به آرا و افکار عمومی می شویم.

انتخابات تناسبی این امکان را فراهم می کند تا برعکس نظام اکثریتی که در آن تنها احزاب بزرگ امکان رسیدن به قدرت را دارند؛ احزاب کوچک نیز می توانند متناسب با آرای خود در قدرت سهیم شوند. با توجه به مزایای این نوع انتخابات محمدرضا باهنر عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و دبیرکل جامعه اسلامی مهندسین و نائب رئیس سابق مجلس شورای اسلامی اقدام مجلس برای انتخابات تناسبی را اقدامی مناسب در راستای پاسخ به مطالبه مشروع، به حق و دقیق رهبر انقلاب پیرامون چهار مولفه و‌ راهبرد سلامت، امنیت، رقابت و مشارکت برای انتخابات می داند و در این زمینه در گفتگویی با فارس اعلام کرده «از مزیت های قانون تناسبی شدن این است، که صداهای مختلف سیاسی در قالب احزاب مختلف مطرح شده و هر صدایی که توانست یک نسبتی از آرا را بدست آورد به همان نسبت یک کرسی در مجلس داشته باشد. در این طرح به مستقلین هم حتی فکر شده که چگونه سهم داشته باشند و در کل ایده این قانون بسیار خوب است و می تواند سهم عمده ای در افزایش مشارکت مردم در انتخابات داشته باشد.»

باهنر از دیگر مزیت های تناسبی شدن انتخابات را این موضوع دانسته که انتخابات تناسبی به قوی تر شدن احزاب در کشور کمک می کند، به وسیله این نوع انتخابات احزاب به صورت جدی تر وارد میدان می شوند و هر جریان و حزبی می تواند به میزان رای خود یک نماینده داشته باشد و به نوعی همه احزاب و جریان های سیاسی پاسخگو و دارای تریبون و صاحب سهم در مجلس خواهند بود. با اجرایی شدن این قانون دیگر شاهد ۳۰ بر صفر شدن انتخابات به نفع یک جریان سیاسی نخواهیم بود و در کل مسیر، مسیر خوبی است و به افزایش مشارکت در انتخابات کمک می کند.

حال باید منتظر ماند تا دید با توجه به زمان باقی مانده تا برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری و در راستای تامین دغدغه مقام معظم رهبری برای افزایش مشارکت و برگزاری انتخاباتی سالم و همچنین تلاش مجلس برای به سرانجام رساندن این طرح؛ نتیجه طناب‌کشی انتخابات تناسبی میان مجلس و مجمع تشخیص چه خواهد بود.

چاپ در شماره ی۱۷۹۵روزنامه ی یادگار امروز مورخ۱۴۰۳/۰۴/۱۱