پیش‌بینی زلزله در ایران؛ واقعیت یا داستان‌سازی

(صحرا ثابت قدم/ گروه جامعه یادگار امروز)

زلزله به عنوان یک واقعه زیست محیطی طبیعی شناخته می‌شود و کمتر کسی است که وقتی اسم زلزله را می‌شنود به آوارگی، مرگ و میر، آشفتگی و خراب شدن شهرها فکر نکند.از طرفی با وقوع زلزله مرگبار ترکیه و سوریه در بهمن ۱۴۰۱، بحث‌ها درباره احتمال وقوع چنین زمین لرزه‌ای در تهران بسیار به گوش می‌رسد و برخی کارشناسان هشدار می‌دهند با توجه به شرایطی که در تهران با آن رو به رو هستیم، زلزله‌ احتمالی تهران مرگبار‌ترین زلزله قرن خواهد بود.

به تازگی هم اخباری از احتمال وقوع زلزله هفت ریشتری در ایران در فضای مجازی دست به دست می‌شود. منشأ این اخبار توئیت یک محقق بوده، این محقق «فرانک هوگربیتس»، یک فرد هلندی است که با پیش‌بینی زلزله ترکیه در فضای مجازی به ویژه توئیتر دنبال‌کنندگان بسیاری پیدا کرد و در ادامه افراد بسیاری پیگیر پیش‌بینی‌های او شدند. بعد از آنکه توجه بسیاری از مردم دنیا به توئیت‌ها و پست‌های او جلب شد، پیش‌بینی‌های متعددی از وقوع زلزله در جای جای کره زمین با توجه به شواهدی که خود به آن رسیده بود داشت، اما این پیش‌بینی‌ها به وقوع نپیوست.

این محقق هلندی این بار هم در ادامه سلسله پیش‌بینی‌های خود، احتمال داده است که زمین‌لرزه‌ای با مقیاس شش تا هفت ریشتر در روزهای بیست‌ونهم تا سی‌ام آوریل ۲۰۲۳ یا همان نهم و دهم اردیبهشت‌ماه در ایران رخ می‌دهد. این پیش‌بینی او واکنش بسیاری از ایرانیان را در پی داشت و حتی موجی از نگرانی ایجاد کرد. نکته قابل توجه این است که اولین مرتبه‌ای نیست که فرانک هوگربیتس برای ایران چنین پیش‌بینی داشته است، لازم است بدانیم پیش‌بینی‌های گذشته این محقق هلندی و احتمالاتی که برای زلزله در ایران داشته است، هیچگاه به وقوع نپیوست.

احتمال وقوع زلزله تا چه اندازه قابل پیش‌بینی است؟

فریبرز ناطق‌الهی، زلزله‌شناس، درباره احتمال وقوع زلزله در کشور، گفت: امروزه بر اساس علمی که در دنیا وجود دارد، زلزله را از منظر مکانی می‌شناسیم و می‌دانیم که گسل‌های زمین در کدام مناطق قرار گرفته و کدام مناطق ظرفیت لرزه‌زایی دارد.

وی افزود: می‌توان گفت که در تمام دنیا مناطق زلزله خیز شناسایی شده است و متخصصان این حوزه گسل‌ها را می‌شناسند و نقشه‌هایی برای پیش‌بینی وجود دارد.از نظر زمانی به این دلیل که طبیعت رخداد زلزله، یک طبیعت آماری و احتمالاتی است، تنها می‌توان براساس یک بازه زمانی آن را مشخص کرد.

ناطق‌الهی با بیان اینکه در تمام دنیا علم زلزله‌شناسی در یک حد است، تصریح کرد: برای هر گسلی با توجه به پیشینه تاریخی آن، می‌توان مطالعات آماری و احتمالاتی انجام داد و برای مثال یک زلزله برای هر ۱۸۰ سال یک دوره بازگشت دارد و ممکن است که یک زلزله در یک منطقه با همان مقیاس دوباره رخ دهد. این تنها کاری است که می‌توان برای پیش‌بینی زلزله انجام داد و در هیچ جای دنیا علمی قوی‌تر از این وجود ندارد؛ سایر موارد اقدامات و مباحثی است که با علم ارتباطی ندارد. افراد بسیاری ادعا دارند که می‌توانند از راه‌های مختلف و غیرعلمی زلزله را پیش‌بینی کنند و ادعا می‌کنند از صدای حیوانات یا آب‌های زیرزمینی می‌توانند وقوع زلزله در یک منطقه زلزله را پیش‌بینی کنند، اما به طور قطع هیچکدام از این موارد و پیش‌بینی‌ها علمی نیست و بر اساس آن تاکنون زلزله‌ای رخ نداده است.

وی درباره پیش‌بینی‌های محقق هلندی درباره وقوع زلزله در ایران، بیان کرد: این فرد هلندی که ادعای وقوع زلزله در کشور را دارد، زلزله‌شناس نیست و منجم بوده و با مطالعاتی که هیچ پایه و اساس علمی برای برای آن تعریف نکرده، در نقاط مختلف دنیا احتمال وقوع زلزله را پیش‌بینی کرده است و همیشه در داستان‌هایی که تعریف می‌کند ادعا دارد که بعدها مطالعات را ارائه می‌کند و هیچ‌گاه هم آن را ارائه نکرده است.

این زلزله‌شناس با بیان اینکه لازم است بدانیم زلزله‌ها دوره بازگشت دارد و هر چند سال تکرار می‌شود، ادامه داد: این محقق هلندی می‌گوید با مطالعه ستاره‌ها تغییراتی در منطقه مشخصی مشاهده می‌کند که مدعی است بر اساس آن زلزله در آن منطقه رخ می‌دهد. این پیش‌بینی نیز مانند مواردی است که افراد غیر متخصص داشته‌اند و در یک بازه زمانی پیش‌بینی می‌کنند که در یک منطقه احتمال وقوع زلزله وجود دارد.

وی تاکید کرد: با گسترش فضای مجازی و تأثیر آن بر مردم، برخی افراد در خصوص وقوع زلزله داستان‌سازی می‌کنند، لازم است بدانیم حدود ۲۰ سال پیش نیز مواردی مشابه پیش‌بینی‌های این فرد هلندی در کشور رخ داده است و برای مثال یک نفر در پاکستان پیش‌بینی می‌کرد که در روزهای خاصی احتمال زلزله در کشور وجود دارد، اما هیچ‌گاه بر اساس پیش‌بینی‌هایی که افراد در جای‌جای دنیا برای وقوع زلزله در کشور داشته‌اند، شاهد رخداد زلزله‌ای بر اساس آن نبوده‌ایم.

ناطق‌الهی پیرامون پیش‌بینی زلزله ترکیه توسط این فرد هلندی، اظهار کرد: این فرد هلندی در فضای مجازی برای پیش‌بینی اتفاقی و تصادفی زلزله ترکیه بسیار معروف شد.

وی با بیان اینکه هر زلزله‌شناسی می‌تواند با اطمینان علمی پیش‌بینی‌هایی برای وقوع زلزله داشته باشد که ممکن است رخ دهد یا هیچ‌گاه به وقوع نپیوندد، عنوان کرد: با این حال، آن شخص بدون اطمینان علمی یک پیش‌بینی انجام داد و از چندین پیش‌بینی که کرده و رخ نداده بود، این بار پیش‌بینی زلزله ترکیه درست از آب در آمد و به وقوع پیوست.

ناطق‌الهی گفت: این فرد از زمان روی دادن زلزله ترکیه، به طور پیوسته برای مناطق مختلف جهان زلزله پیش‌بینی و خود را مطرح می‌کند، حدود یک ماه پیش برای خوزستان اعلام زلزله کرده بود که هیچ اتفاقی رخ نداد. اگر زلزله‌هایی که پیش‌بینی می‌کند اتفاق هم بیفتد، به طور کامل تصادفی است و براساس مبانی علمی نیست، در کشور چین نیز سال‌ها پیش یک زلزله پیش‌بینی شد که بر اساس آن شهر را تخلیه کردند و اتفاق هم افتاد، اما بارها پیش‌بینی‌های دیگری برای رخداد زلزله داشتند که هیچ‌گاه رخ نداد.

وی افزود: ده‌ها مرتبه هم اگر این‌گونه پیش‌بینی‌ها درست از آب در آید، تصادفی است و بر مبنای علوم شناخته شده نیست. گاهی اوقات نیز از شبه علم و علوم غریبه استفاده می‌شود که این موارد ثابت شده نیست، برخی با توسعه شبکه‌های مجازی و با استفاده از این موارد برای معروف شدن، آرامش مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

پیش‌بینی‌های نادرست

مهدی زارع، زلزله شناس، هم درباره پیش‌بینی‌هایی که این روزها درباره زلزله ادعا می‌شود، از جمله پیش‌بینی زلزله نهم و دهم اردیبهشت ۱۴۰۲ در ایران که از طرف محقق هلندی مطرح شده، گفت: جایی که این محقق هلندی برای وقوع زلزله در ایران مشخص کرده یک پهنه وسیع در منطقه زاگرس در جنوب غربی ایران است که اتفاقا زلزله خیزترین جای ایران محسوب می‌شود. اما مسئله این است که ایشان به‌دلیل پیش‌بینی‌ای که در زلزله ۶ فوریه ۲۰۲۳ در جنوب ترکیه داشت معروف شده است، حالا به‌نظر می‌رسد با استفاده از همان معروفیت هر از گاهی برای جاهای مختلف پیش‌بینی‌هایی ارائه می‌دهد که اکثر آنها درست، منطقی و دقیق نیستند.

وی اظهار کرد: دو نکته را باید با تاکید بیان کرد، اول این‌که اگر در جهت تکذیب پیش‌بینی کسی‌که یک پیش‌بینی‌ای را مدعی شده حرکت کنیم، یعنی بگوییم حتما زلزله‌ای رخ نخواهد داد، عملاً همان کاری را کردیم که فرد پیش‌بینی کننده انجام داده است، چه بسا زلزله‌ای از روی اتفاق رخ بدهد و هر دوی این بیان‌ها زیر سوال جدی برود. نکته دوم این است که باید انتظار داشت موارد پیش بینی غلط این محقق هلندی هم مشخص شود، در تمام مواردی که پیش‌بینی این فرد در رسانه‌ها منتشر شده فقط پیش‌بینی زلزله در ترکیه درست بوده و موارد متعددی در صفحه توئیتر ایشان وجود دارد که درست نبودند.

(چاپ در شماره‌‌ی ۱۲۴۴ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۹ اردیبهشت ۱۴۰۲)