کودک کار؛ واقعیت تلخ جامعه

(صحرا ثابت‌قدم/ گروه جامعه یادگار امروز)

دوران کودکی، مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین مرحله رشد کودک و شکل‌گیری هویت و شخصیت اوست. ایجاد بستر تکامل و رشد متوازن کودک در جنبه‌های مختلف جسمی، روانی، اخلاقی و معنوی نیازمند فضایی است که در آن امنیت عاطفی و روانی در کنار امنیت اقتصادی و اجتماعی برای کودک فراهم گردد. در این بین کودکان کار یعنی کودکانی که در بستر آسیب‌های مختلف اجتماعی از قبیل فقر، اعتیاد، طلاق، بیکاری، وندالیسم، مهاجرت غیر قانونی و … رشد می‌کنند و یا به جبر شرایطی که در آن قرار گرفته‌اند ناچار به کسب حداقل‌های معاش در خیابان‌های ناامن، کارگاه‌های پنهانی و سایر شرایط ناهموار و غیرایمن هستند، از حق ساده کودکی کردن، بهره‌مندی از آموزش و کسب تجربه‌های زمینه‌ساز زیست مطلوب، محروم می‌شوند.

در نتیجه کودکان کار نسبت به سایر کودکان و افراد بزرگسال، در معرض آسیب بیشتری قرار دارند. از طرفی رسیدگی به مسائل کودکان کار باید هدفمند دنبال شود تا به نتیجه برسد، احیای زندگی مطلوب برای این کودکان و حمایت از خانواده آن‌ها از راهکارهای کمک به آن‌هاست و اگر این معضل به طور ریشه‌ای حل نشود تبعات سنگینی از جمله افزایش بزهکاری در جامعه دارد.

حل معضل و چالش کودکان کار و خیابانی طی یک بازه ۳ ساله

احمد احمدی صدر، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی گفت: براساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس طرح ساماندهی و جمع‌آوری کودکان در شهر تهران در طی سال‌های گذشته موفق نبوده و این مرکز اعلام کرده که این طرح طی ۳۲ مرحله اجرا نتوانسته است موفق باشد.

وی افزود: براساس قانون شهرداری تهران هیچ مسئولیتی را در ارتباط با طرح ساماندهی کودکان کار ندارد و این مسئولیت برعهده سازمان بهزیستی کشور است اما علی‌رغم اینکه شهرداری تهران هیچ مسئولیتی در این خصوص ندارد ما پیشقدم شدیم تا بتوانیم این معضل را در شهر تهران برطرف کنیم و در همین ارتباط طی ۹ الی ۱۰ بار جلساتی را با ۱۴ نهاد در این حوزه برگزار کرده‌ایم تا بتوانیم پس از سال‌های معضل ساماندهی کودکان کار را برطرف کنیم.

مدیر عامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی ادامه داد: همان‌طور که اعلام شد طرح ساماندهی کودکان خیابانی ۳۲ بار طی سنوات گذشته اجرا شده است و همچنان ما با چالش‌های کودکان کار و خیابانی روبرو هستیم و با توجه به این‌که در سنوات گذشته در این بخش موفق نشده‌ایم باید طرح جامعی را برای این مسئله پیش‌بینی کنیم.

احمدی صدر اضافه کرد: با توجه به موارد اشاره شده در نهایت سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی دو پیشنهاد را برای رفع چالش کودکان خیابانی ارائه کرده است و امیدواریم این پیشنهادات مورد موافقت قرار بگیرد.

وی همچنین گفت: بر همین اساس طی حدود ۴ ماه پیش مکاتبه شهردار تهران با ریاست جمهوری در ارتباط با کودکان کار و خیابانی صورت گرفت و در آن نامه قید شد تا جمع‌آوری کودکان کار به شهرداری سپرده شود و یک بار برای همیشه این مسئله حل شود و شهرداری تهران با توجه به تجربیاتی که از جمع‌آوری معتادان متجاهر داشته است می‌تواند موفق باشد به طوری که شهرداری تهران در یک بازه زمانی مشخص توانست ۵ هزار ظرفیت برای نگهداری معتادان متجاهر فراهم کند.

مدیر عامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی با بیان این‌که متأسفانه هم‌اکنون جمع‌آوری و ساماندهی کودکان خیابانی رها است، تصریح کرد: براساس پیگیری‌های انجام شده رئیس جمهور به معاونت حقوقی ریاست جمهوری دستور داده است تا موضوع واگذاری مسئولیت کودکان کار به شهرداری را بررسی کند و در این زمینه یک جلسه نیز برگزار شده اما مخالفت‌هایی از سوی برخی از نهادها در واگذاری این مسئله وجود دارد اما ما معتقد هستیم که با یک کار جهادی می‌توانیم چالش و معضل کودکان کار و خیابانی را برطرف کنیم.

احمدی صدر ادامه داد: در ارتباط با موضوع ساماندهی کودکان کار در سه سطح برنامه خود را پیش‌بینی کرده‌ایم که امیدواریم این مسئولیت با تولی‌گری شهرداری تهران انجام شود و در واقع دستگاه‌ها و سازمان‌های مسئول زیر نظر شهرداری تهران به وظایف خود عمل کنند.

وی با بیان این‌که ۸۰ درصد از کودکان کار و خیابانی از اتباع هستند، گفت: شهر تهران به گونه‌ای شده است که از شهرها و کشورهای همسایه پذیرای کودکان کار و خیابانی شده است اما ما بنا داریم در قالب یک طرح و با عنایت به حفظ کرامت آن‌ها این معضل را بر طرف کنیم.

مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی با اعلام این خبر که شهرداری تهران می‌تواند در یک‌بازه زمانی سه ساله معضل کودکان کار را برای همیشه برطرف کند، گفت: نباید به گونه‌ای عمل شود که برای بارهای ۳۳ و ۳۴ و … طرح شکست‌خورده ساماندهی کودکان کار و خیابانی را اجرا کرد و شهرداری تهران در صورتی که مسئولیت و تولی‌گری این کار را بپذیرد می‌تواند چالش کودکان کار را در طی زمان سه ساله برطرف کند.

احمدی صدر گفت: حل چالش کودکان کار و خیابانی به یک مدیریت یکپارچه نیاز دارد و امیدواریم سرانجام پس از سال‌ها و در نهایت با موافقت ریاست جمهوری مسئولیت و اعتبارات این بخش به شهرداری واگذار شود.

وجود ۱۲۰ هزار کودک کار در کشور

سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با ارائه گزارشی از وضعیت ساماندهی کودکان کار و خیابان توسط سازمان بهزیستی در سال ۱۴۰۱، اظهار کرد: بر اساس آخرین پیش‌بینی‌های انجام شده، در مجموع حدود ۱۲۰ هزار کودک کار در کشور وجود دارد.

به گفته محمدرضا حیدرهایی، در سال گذشته، ۱۴ هزار و ۵۰۰ کودک خیابانی شناسایی شدند که حدود ۱۰ هزار و ۵۰۰ نفر از آن‌ها از خدمات سازمان بهزیستی استفاده کردند و مابقی آن‌ها تمایلی برای دریافت این خدمات نداشتند. سازمان بهزیستی توسط مددکاران در پاتوق‌های کودکان کار، خدمات را معرفی و آن‌ها را جذب می‌کند، به دنبال آن این کودکان با مدل مددکاری و روانشناسی در راستای توانمندسازی خانواده ساماندهی و حمایت خواهند شد.

حیدرهایی با تاکید بر این‌که سازمان بهزیستی به عنوان سازمان «مددکارمحور» با جمع‌آوری کودکان کار و خیابان به طور کلی مخالف است، گفت: ما معتقدیم که جمع‌آوری این کودکان مشکل آن‌ها را حل نمی‌کند. موضوع کودکان کار و خیابان مسئله‌ای است که باید ریشه‌ای برطرف شود. از سوی دیگر جمع‌آوری کودکان کار و خیابان موجب می‌شود آن‌ها از دسترس سازمان بهزیستی برای دریافت حمایت خارج شوند. در صورتی که دو الی سه هفته تمرکز خود را بر جمع‌آوری کودکان کار و خیابان قرار دهیم، ممکن است برای مدت زمانی شاهد حضور آن‌ها در کف خیابان‌ها نباشیم؛ حال آن‌که مشکل آنها حل نشده و تنها مدل کاری‌شان تغییر کرده است. به طوری که اگر آن‌ها در گروه سنی نوجوان باشند ممکن است در فروش و جا به جایی مواد مخدر از آن‌ها استفاده شود و اگر کم سن و سال‌تر باشند به کارگاه‌های زیرزمینی یا زباله‌گردی ورود پیدا کنند.

حیدرهایی معتقد است که اگر دستگاه‌ها به تکالیف قانونی خود عمل کنند، به طور حتم کودکان منفعت بیشتری می‌برند.

حیدرهایی با بیان این‌که طبق قانون سازمان بهزیستی وظیفه نگارش تکالیف و احکام هر دستگاهی را در این زمینه داشته است، گفت: در همین راستا بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ در راستای اجرای قانون حمایت از حقوق اطفال و نوجوانان برای ۲۰ دستگاه عضو، ۳۰۰حکم نوشته و طی مکاتبه‌ای تحویل وزارت کشور شد.

سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور ادامه داد: اکنون منتظر تشکیل شورای اجتماعی کشور هستیم تا در آنجا به همه دستگاه‌ها طبق آئین‌نامه تکلیف و به همه دستگاه‌های عضو ساماندهی کودکان کار و خیابان ابلاغ شود.

(چاپ در شماره‌‌ی ۱۲۳۸ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۳۰ فروردین ۱۴۰۲)