فرهنگ و نظریات توسعه

(حسن نجف‌وند/ مدیرمسئول)
نظریه‌های مختلفی درباره توسعه وجود دارد نظریه‌های کلاسیک که در مسیر توسعه به بی‌طرفی فرهنگی اعتقاد دارند و بر این باورند که توسعه یک فرآیند عینی است و ربطی به فرهنگ ندارد هر چند به طور ضمنی بعضی از نظریه‌پردازان لیبرالیسم کلاسیک عقیده دارند که اخلاق پروتستانی تاثیر بیشتری بر توسعه دارد و در جوامعی که این اخلاق حاکم است مسیر توسعه راحت‌تر شده است، مضمون اصلی این نظریه‌ها حرکت به سمت صنعتی شدن است مثل بریتانیای قرن ۱۷ تا ۱۹.
نظریه نوسازی در همین رابطه فرهنگ را مانعی در راه توسعه می‌داند و معتقد است که مسائل فرهنگی را در مسیر توسعه نباید دخالت دهیم چون فرهنگ سنتی همیشه عامل مقاومت در برابر تغییر است و باید مدرنیته جایگزین سنت شود؛ این نظریه کشور آمریکا را یک نمونه‌ی موفق می‌داند که سنت را در نظر نگرفته و بصورت مدرن در مسیر توسعه پیشرفت داشته است.
نظریه‌ی وابستگی دقیقا برخلاف نظریه نوسازی است و تاکید ویژه‌ای بر مسائل فرهنگی و خصوصا فرهنگ ملی دارد و فرهنگ ملی را به عنوان یک منبع عمل سیاسی در نظر می‌گیرد که مضمون اصلی آن ترویج مفاهیم ضدامپریالیسمی، بومی‌سازی توسعه و جداشدن از اقتصاد جهانی است.
نظریه نئولیبرالیسم است که برخلاف نظریه لیبرالیسم کلاسیک از فرهنگ استفاده ابزاری می‌کند و فرهگ را به عنوان یک منبع در بازارسازی و نوآوری‌سازی مورد استفاده قرار می‌دهد. در این نظریه مفهوم فرهنگ بازار وجود دارد که منظور از فرهنگ بازار رشد آیتم‌های فرهنگی مثل فردگرایی، رقابت‌پذیری، مصرف‌گرایی می‌باشد. کتاب‌ها، فیلم‌ها، شبکه‌های خبری و…عواملی هستند که در فرهنگ بازار تاثیر گذارند و یک فرهنگ بازاری را توسعه می‌دهند؛ مثلا فرهنگ مصرف‌گرایی در جامعه ما به شدت شکل گرفته که روز به روز هم بیشتر می‌شود.
نظریه توسعه انسانی است که از فرهنگ به عنوان یک منبع اقتصادی استفاده می‌کند و در این زمینه شرق آسیا را مثال می‌زند که با نگاه به توسعه انسانی از سرمایه‌ای انسانی به عنوان منبع اقتصادی استفاده کردند.
نظریه پساتوسعه به فرهنگ به عنوان یک منبع نگاه می‌کند با این تفاوت که بیشتر به فرهنگ محلی تاکید دارد و جهان‌بینی مقاومت را از سوی فرهنگ‌های محلی تبلیغ می‌کند مانند زاپاتسیست‌ها در مکزیک که از طریق فرهنگ محلی از مفاهیم توسعه پاسداری می‌کنند و یک دیدگاه رادیکال‌ترهم وجود دارد که توسعه را یک ساخته فرهنگی می‌داند.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۷۰ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۲۰ دی ۱۴۰۱)