این‌جا خانه است یا مدرسه؟

(جانعلی فتحی/ گروه جامعه یادگار امروز)

اسمش مدرسه است اما یک واحد مسکونی است، نفس‌تان در حیاط و اتاق‌های تنگ و تاریک آن بند می‌آید تا چه رسد به دانش‌آموز که ظرافت خاص خودش را دارد، آیا انتخاب خانه‌ برای کلاس درس قانونی است؟ آیا به روح و روان محصور دانش‌آموزان این واحدها اندیشیدیم؟ چرا سال‌ها این مشکل حل نشده است؟

افزون بر این موارد مهم روحی و روانی دانش‌آموزان محصور در فضاها و اتاق‌های تنگ و تاریک خانه‌های قدیمی که اسمش مدارس غیرانتفاعی است، خانوادگی اداره کردن آن مضاف بر مشکلات یاد شده است که برنامه‌ریزان امر باید اندکی تامل کنند. وقتی که همه کادر آموزشی گرفته تا نگهبان و متولی بوفه آن از خویشان، دوستان و فامیل مدیریت آن واحد آموزشی است از این مدارس خانوادگی چه انتظاری هست که آموزش علوم به دانش‌آموزان علمی و واقعی انجام گیرد.

نکته دیگر این‌که طرفین هم والدین و هم مدیر آن واحد آموزشی نیز در بیان واقعیت‌ها و نقد بسیاری از کمبودها و نارسایی‌های موجود صرف‌نظر می‌کنند یا بی‌خیال از هدف اصلی می‌گذرند، حال اگر روح دانش‌آموز در این فضاهای غیرعلمی خدشه دار بشود مهم نیست یا محلی از اعراب ندارد چون مقصود منافع طرفین است کعبه و بتخانه بهانه است.

دانش‌آموزی در یکی از همین مدارس غیرانتفاعی گفت: هر وقت کمد کلاسمان را می‌بینم فکرم به کمد خانه‌ام متمرکز می‌شود نه درس. و دیگری هم یادآور شد: «هر صبح از خانه‌ای به خانه‌ای دیگر می‌رویم، حال که حیاط مدرسه جایی برای راه رفتن نیست یا آبدارخانه و آزمایشگاه یکی است، یا معلم و دانش‌آموز با اندیشه باز نمی‌توانند تکلیف شان را بدون دغدغه انجام دهند یا آن‌قدر باید سکوت کنی که تا همسایه‌های همجوار مدرسه معترض نشوند و به همین خاطر نیز پنجره اتاق را نمی‌شود باز گذاشت، یا مثلا در آغاز سال تحصیلی جاری در یکی از مدارس غیرانتفاعی والدین هر یک به شوقی در حیاط دبیرستان منتظرند تا کلاس‌ها و معلمان مشخص شوند، مدیر داشت معلمان را معرفی می کرد که به نفر چهارمی رسید، پدر دانش آموزی در کنارم گفت: بگو مدرسه خانوادگی نه غیرانتفاعی، وقتی همه کادر مدرسه متشکل از اطرافیان مدیر هستند خود حدیث مفصل بخوان از مجمل و ده‌ها نمونه دیگر که باید بماند برای برنامه‌ریزان و متولیان امر که روزی برسد که درباره این مباحث تحقیق و پژوهش کنند و به این نتیجه برسند که اختصاص خانه به عنوان مدرسه واقعا علمی است یا خیر.

بر اساس این گزارش، مدارس غیردولتی (غیرانتفاعی) مطابق اهداف ضوابط و دستورالعمل‌های عمومی وزارت آموزش و پرورش راه‌اندازی شده است ولی اداره فامیلی و خانوادگی در بیشتر این مدارس از جمله مواردی است که با سیاست‌های کلان ایجاد این مراکز آموزشی منافات دارد. مطابق ماده یک قانون تاسیس مدارس غیرانتفاعی مصوب مجلس شورای اسلامی در مورخ ۵ خرداد ۱۳۶۷ مدارس غیرانتفاعی در زمره مدارسی محسوب می‌گردد که از محل مشارکت‌های مردمی و مطابق اهداف، ضوابط، برنامه‌ها و دستورالعمل‌های عمومی وزارت آموزش و پرورش و تحت نظارت این وزارتخانه ایجاد و اداره می‌گردند.

صاحب‌نظران، تحول اساسی و پایدار در هر جامعه‌ای را در گرو متحول شدن نظام تعلیم و تربیت آن جامعه می‌دانند و می‌گویند محور اصلی تحول و توسعه نظام تعلیم و تربیت، کیفیت کار معلم، شناخت و ویژگی‌های آن‌ها است.

نقش معلمان در دستگاه آموزشی کشور حساس است

دستگاه تعلیم و تربیت هر کشوری به دلیل پرورش و تریبت نیروی انسانی از حساسیت و اهمیت فراوانی برخوردار است، بنابراین اتخاذ هر تصمیم و اجرای هر طرحی در مراکز آموزشی باید هدفمند، اصولی و منسجم باشد چرا که خسارت اجرای هر راهبرد غیرکارشناسی در این نهاد، جبران‌ناپذیر خواهد بود. نکته اینجاست که نقش معلمان و مربیان در دستگاه آموزشی کشور حساس و خاص بوده چرا که در معلومات و مهارت‏‌های علمی و زندگی و اخلاق‌مداری و افزایش شناخت دانش‌آموزان نقش بسزایی دارند، پس هر فردی به صرف داشتن معلومات و یا به صرف علاقه‌ به تدریس معلم نمی‌شود آن هم در عصر جدید که زندگی در همه عرصه‌ها متحول شده است و باید بررسی شود نسل جدید با چه تهدیدهایی مواجه هستند اگر نظام آموزشی نتواند در همه امور به روز باشد. به‌طور قطع در دستیابی به هدف با مشکل مواجه می‌شود.

از طرفی بر اساس آمار موجود متوسط تحصیل دانش‌آموزان مدارس غیردولتی در کشور حدود ۸.۵ درصد است. در کنار این نکات، با توجه به این‌که عمر مدارس غیرانتفاعی به بیش از سه دهه می‌رسد باید توجه داشت که تعلیم و تربیت در جهان جدید پر از استرس و اضطراب و تهدید، کار هر کسی نیست، بنابراین باید از ورود بی‌ضابطه هر دانش آموخته‌ای به این عرصه جلوگیری کرد و یا در ارایه مجوزها نباید صرف این‌که مدیر، فرهنگی بازنشسته است، اکتفا کرد.

نکته دیگر این‌که برآیندها نشان می‌دهد که شاخص‌های جذب مربی در این مراکز آموزشی علمی نیست ضمن این‌که تجارت پیشگی مدیران، کیفیت پایین آموزشی و دادن نمره ارفاقی به دانش‌آموزان، اتاق‌های قفس‌گونه و فضای آموزشی غیراستاندارد از دیگر مشکلات این مدارس بوده که نیازمند بررسی همه جانبه است. در همین ارتباط نیز حتی بسیاری از معلمان این‌گونه مدارس نیز از نداشتن استقلال در فرآیند آموزش و تحمیل نگرش‌های مدیر و نگرانی در پرداخت به موقع و واقعی حقوق و در صورت نقد تغییر زود هنگامشان نیز اشاره داشتند.

اگرچه در کشور همچون دانشگاه با انواع مدارس اعم دولتی، هیات امنایی، نمونه مردمی مواجه هستیم اما موضوع به کارگیری مربیان آموزشگاه‌های غیرانتفاعی را باید جدی گرفت و نباید این مراکز آموزشی تنها به محل کسب درآمد برای عده‌ای بازنشسته نگریسته شود و در کنار آن هر کسی که دارای مدرک تحصیلی و بیکار هست بدون آموزش تدریس وارد این عرصه شود.

واضح است، مدرسه غیردولتی را باید با برنامه‌های فوق‌العاده، کادر آموزشی مجرب با داشتن رویکرد تربیتی مناسب، ارائه خدمات کافی، کلاس‌های با جمعیت کم و کیفیت آموزشی شناخت، آیا اکنون این شاخص‌ها در این آموزشگاه‌ها رعایت می‌شود؟

کارشناسان امر تاکید دارند که باید رویکردها و شیوه‌های آموزش در مدارس غیرانتفاعی به خوبی بررسی و سازماندهی شود چرا که انتظار ارتقای آموزشی و پیشرفت علمی کشور بیهوده خواهد بود و حتی چالش‌های نظام آموزشی را دوچندان خواهد کرد و نکته دیگر این‌که تاکنون آیا بررسی همه جانبه از مراکز انجام شده است و نتایج آن چه بوده و چه اصلاحاتی صورت گرفته است و وضعیت موجود اکنون آیا بر اساس نتایج بررسی‌ها منطبق است؟.

این گونه مدارس با هدف ایجاد رقابت سالم بین مدارس و به منظور ارتقای سطح کمی و کیفی آموزشی و پرورشی ایجاد شده است ولی آن‌چه از ظواهر امر پیداست اکنون نیازمند آسیب‌شناسی، ساماندهی و استانداردسازی است چرا که مراکز آموزشی باید بتوانند انسان‌های آگاه، متفکر، خلاق و هوشمند و متناسب با نیاز روز بپرورانند تا ابن افراد سنگ بنای جامعه سالم را تشکیل دهند و زمینه توسعه اجتماعی و اقتصادی را نیز فراهم آورند.

بنابراین مسئولان امر باید در تهیه آمار کارشناسانه از وضعیت و نحوه کارکرد و پیامدهای مدارس غیرانتفاعی تلاش نموده و از ناکارآمدی این سیستم آموزشی جلوگیری و راهبرد جدیدی برای این مراکز آموزشی اتخاذ و تدوین کنند. از سوی دیگر این نگرش نیز در درصد قابل توجهی از جامعه وجود دارد که می‌گویند مدارس دولتی نیز از فرآیند آموزش گرفته تا مباحث جدی‌تر مربوطه با مشکل مواجه هستند که این مورد نیز نیازمند بازنگری از سوی برنامه‌ریزان کشور است تا علل آن آسیب‌شناسی شود.

از طرفی آموزش و پرورش نیز باید با نظارت بر کیفیت کار در ابعاد مختلف در مدارس دولتی ایجاد انگیزه خدمت در معلمان و مدیران به طرق گوناگون، به نیازهای آموزشی خانواده‌ها پاسخ داده و اعتماد آن درصد از افراد جامعه را به مدارس دولتی را بازگرداند.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۵۸ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۷ دی ۱۴۰۱)