ضرورت بازگشت به الگوی ایرانی–اسلامی

(عباس دارایی/یادگار امروز)

سبک زندگی در جامعه دستخوش تغییر شده است. تغییر سبک زندگی ایرانی در حالی طی سالیان اخیر رقم خورده است که خانواده بعنوان یکی از کلیدی‌ترین نهادهای اجتماع در جامعه ایرانی خود دچار تحولاتی شده است که در دل این تحولات، سبک زندگی ایرانیان نیز با تغییرات محسوسی مواجه شده است.

عجین بودن فرهنگ ایرانی اسلامی در خانواده‌ها منجر به تقویت و نهادینه شدن ارزش‌هایی در جامعه ایرانی شد که طی سال‌های متمادی در جامعه به‌عنوان ارزش‌های اجتماعی شناخته می‌شد اما ماهیت، ساختار، کارکرد و سبک زندگی در این جامعه در سیر تحولات شگرف اجتماعی دستخوش تغییر شده است تا زندگی ایرانی اسلامی نیز متاثر از این تحولات سریع دچار تغییراتی شود به‌گونه‌ای که با تغییر سبک زندگی، شاهد تغییر ارزش‌ها در جامعه‌ای بوده‌ایم که ارزش‌های آن رفته رفته کمرنگ شده و بنیان آن نیز در خطر فروپاشی قرار گرفته است.

از آن‌جا که نهادهای اجتماعی در جامعه ایرانی در سیر تحولات ناشی از مدرنیته دچار تغییراتی شده‌اند که این تغییرات به‌طور کامل، یکسان و همزمان جامعه را دستخوش تغییرات نکرده‌اند ساختار خانواده ایرانی به گونه‌ای ناهماهنگ نسبت به تغییرات جامعه تاثیرپذیر شده است و از این رو هم کنشی ناسازگار بین برخی از اجزای مرتبط با خانواده سنتی با برخی از ارزش‌های برخاسته از مدرنیته و تغییرات ضروری رقم خورده است، این عدم سنخیت بین تحولات خانواده و تغییرات فعلی جامعه تحت تاثیر مدرنیته و تکنولوژی به بروز آسیب‌هایی در سطح جامعه منجر شده است که خانواده‌های ایرانی را بیش و کم، با شدت و حدت کم و زیاد تحت تاثیر قرار داده است.

در این بین برخی اعتقاد دارند که وضعیت خانواده ایرانی دچار یک وضعیت بحرانی شده است به گونه ای که الگوی ایرانی اسلامی که طی آن خانواده بعنوان پیشران و موتور محرکه جامعه بود ، با نقش و کارکرد خود به دلیل شدت زیاد تحولات اجتماعی فاصله گرفته و امروز دیگر نمی توان آن کارکرد ویژه را برای زندگی امروزی متصور بود ، از دید آنها خانواده ایرانی از مرحله هنجار و طبیعی خارج شده و دچار ضعف و تنشی بی‌سابقه شده که به مرحله بحران رسیده است و از این رو برای جلوگیری از تشدید این وضعیت بحرانی و آسیب‌پذیرتر شدن جامعه باید تعجیل به خرج داده و برای خروج از این وضع یک اقدام جمعی و ضروری را در دستور کار قرار داد.

از آن‌جا که مسائل موجود در خانواده ایرانی از کفایت ذهنی و عینی مناسبی برخوردار باشد و با تحولات اخیر جامعه ایران نیز همسویی بیشتری داشته باشد به نظر می‌رسد ضروری است یک الگوی مناسبی طراحی کرد که طی آن در گام نخست خانواده ایرانی بر اساس الگوی ایرانی – اسلامی احیا و بازنمایی شود.

تردیدی وجود ندارد آسیب‌هایی نظیر گسترش ازدواج سفید، هم‌باشی‌های سیاه، کلهش ازدواج، افزایش طلاق، اعتیاد و فروپاشی کانون خانواده‌ها نشات گرفته از همین تغییر فرهنگ و نوع سبک زندگی است که بیش از هر چیز دیگری بحران‌ساز است.

امروزه جوانان ایرانی تمایل کمتری به ازدواج‌های سنتی دارند و ترجیح می‌دهند یا ازدواج نکنند، یا تن به ازدواج سفید بدهند و یا برای رهایی از فشارهای ناشی از تجرد به گونه‌ای خود را به شیوه‌هایی سرگرم کنند که با بافت جامعه ایرانی و الگوی ایرانی – اسلامی آن در تضاد بوده و هم جامعه را به آسیب جدی مواجه می‌کند و هم نظام خانواده را دچار چالش‌های عمیقی خواهد کرد.

مفاهیم اسلامی به‌گونه‌ای است که برای همه ابعاد زندگی اصول و توصیه و راهکارهای خاص خود را تجویز کرده است و به خودی خود یک سبک زندگی به شمار می‌رود و در کنار آن سبک زندگی ایرانی نیز از سنت و فرهنگ دیرینه ایرانیان نشات می‌گیرد که در آن خانواده به‌عنوان یک ارزش در سطح جامعه نقشی محوری و کارکردی همیشگی دارد.

در مفهوم و سبک زندگی ایرانی – اسلامی و بر اساس دستورات دین و سنت پیامبر ازدواج یک سنت و یک ارزش به شمار می‌رود، زن و مرد در کنار فرزندان ساختار خانواده را تشکیل می‌دهند و از دیرباز تا کنون در میان ایرانیان، نظام خانواده جایگاهی والا دارد و از قرب و منزلت بسیار زیادی برخوردار است، طلاق در الگوی ایرانی – اسلامی امری ناپسند است، پدر و مادر در خانواده ایرانی محور بوده و دارای جایگاهی ویژه به شمار می‌روند، توجه به تولید و آسایش همراه با احسان به دیگران از همسایه گرفته تا همنوع از ارزش‌های زندگی ایرانی – اسلامی به شمار رفته و مضاف بر آن نیازهای واقعی انسان برای کارکرد دیگری در نهاد بشری تعبیه شده و برآوردن این نیازها هم روش‌های خود را خواهد داشت.

امروز اما در سایه تغییرات جامعه، خانواده دچار چند پارگی شده است، افراد برای خرید آسایش بیشتر، آرامش را به تاراج می‌برند و به جای پاسخ دادن به نیازهای طبیعی و واقعی، نیازهای کاذب را دنبال می‌کنند که فرسنگ‌ها با الگوی زندگی ایرانی – اسلامی فاصله دارد.

زندگی در جامعه‌ای که بر اساس الگوی ایرانی – اسلامی بنا شده بود به‌گونه‌ای پیش می‌رفت که ارتباطات حرف اول را می‌زد، نوع دوستی در آن یک ارزش بود، رابطه همه گزاره‌ها در سبک زندگی دیروز هماهنگ و به اندازه بوده و به تناسب امکانات دیروز آسایش و آرامش تامین شده بود، نیازهای واقعی از راه‌های طبیعی تامین و پاسخ داده می‌شد و آرامش رهاورد آن سبک زندگی بود که در کشاکش تحولات سنگین فرهنگی امروز آن سبک زندگی از تقارن و همگونی خارج شده است و کار به جایی رسیده است که خانواده‌ها از یک مقطع سنی به بعد جوانان خود را رها کرده و در مواردی که باید آن‌ها را کنترل کنند اهمیت نمی‌دهند، سخت‌گیری در ازدواج، کانون خانواده را هدف قرار داده و میل به ازدواج را کاهش داده و در کنار این تغییرات، افراد جامعه دسترسی‌شان به شبکه‌های ارتباطی وسیع و زندگی مجازی بر واقعیت‌های نظام خانواده و جامعه سایه افکنده است، ازدواج کاهش و طلاق افزایش یافته است، حضور زنان در حوزه عمومی افزایش پیدا کرده، باورهای دینی خانواده‌ها کمرنگ شده و رنگ باخته، در نگرش‌های جنسیتی تغییر ایجاد شده، فرزندآوری کم شده و شکل‌های جدیدی از خانواده‌ها به تغییر شکل خانواده‌ به معنای آن چیزی که در واقعیت وجود داشته است، منجر شده است.

به نظر می‌رسد امروز بیش از پیش نیازمند تغییر در بافت جامعه و سوق دادن خانواده به سمت الگویی هستیم که پیش از این تحت تاثیر الگوی ایرانی – اسلامی تضمین کننده سعادت بود، آرامش و آسایش را به همراه داشت، نیاز کاذب ایجاد نکرد و نیازهای واقعی را برآورده ساخت.

بازتعریف سبک زندگی امروز در قالب الگوی ایرانی اسلامی یک ضرورت است و جامعه ما را کارآمد خواهد ساخت، احیای سنت‌ها در کنار پذیرش مدرنیته در جامعه ایرانی، مطالعات بین رشته‌ای در بررسی سبک زندگی، ترویج و آموزش سبک زندگی ایرانی اسلامی، کشف هویت تاریخی، حمایت از خانواده ایرانی از سوی کارگزاران نظام با تشویق به ازدواج و ترغیب خانواده‌ها به فرزندآوری و لزوم برنامه‌ریزی متناسب با تغییرات زندگی صنعتی‌ امروز از سوی متولیان به نظر می‌رسد راه‌هایی باشد که در مسیر سخت پیش رو ما را به سمت تقویت زندگی مبتنی بر الگوی ایرانی – اسلامی رهنمون خواهد ساخت.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۵۶ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۵۴دی ۱۴۰۱)