گزارش «یادگار امروز » از تغییر کتاب‌های درسی برای بهبود شرایط حال و آینده‌ی دانش‌آموزان
(صحرا ثابت قدم/ یادگار امروز)
ساز تغییرات کتاب‌های درسی و برداشتن بار سنگین برنامه درسی غیرکاربردی از دوش دانش‌آموزان کوک شده است و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به‌عنوان متولی اصلی در حوزه تألیف کتاب‌های درسی برنامه‌هایی را در این رابطه آغاز کرده است.
در حقیقت محتوای کتاب‌های درسی از ابعاد مختلف همچون دشواری متون، حجم و چگالی بالا و مهم‌تر از همه، غیرکاربردی بودن مطالب برای زندگی حال و آینده دانش‌آموزان، سال‌هاست به‌عنوان نقطه ضعف بر پیشانی نظام آموزشی کشور ثبت شده است. حجم سنگین و حتی غیرکاربردی بودن محتوای دروس ارائه‌شده توسط مدارس، صدای بسیاری از خانواده‌ها و دانش‌آموزان را هم در آورده است و حتی برخی خانواده‌ها به‌دلیل دشواری، چگالی بالا و تمرینات محدود کتاب‌های درسی به‌سراغ کتاب‌های کمک‌درسی می‌روند.
پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش نیز در پژوهشی که به‌تازگی درباره حجم زیاد کتاب‌های درسی دانش‌آموزان ایران انجام داده است، فقط در یک نمونه و برای کتاب علوم دوره نخست ابتدایی اعلام کرده است: برنامه درسی علوم تجربی دوره نخست ابتدایی ایران به‌لحاظ حجم، محتوا، چگالی و مطالبی که باید به دانش‌آموزان آموزش داده شود دو تا ۱۰ برابر سایر کشورهاست! این نتایج نشان می‌دهد در حوزه کتاب‌های درسی، شرایط خوبی نداریم.
بنابراین هماکنون ساز تغییرات کتاب‌های درسی و برداشتن بار سنگین برنامه درسی غیرکاربردی از دوش دانش‌آموزان کوک شده است و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به‌عنوان متولی اصلی در حوزه تألیف کتاب‌های درسی برنامه‌هایی را در این رابطه آغاز کرده است. با این حال، سوال اساسی این است که تغییرات کتاب‌های درسی و تغییر محتوای کتاب‌های درسی با چه ساز و کارهایی باید عملیاتی شود تا در نهایت بتوان تغییرات مشهودی را در حوزه آموزشی کشور شاهد بود؟
ضرورت تغییر عناوین و ساعات برنامه درسی ارائه‌شده در مدارس
حجت‌الاسلام علی لطیفی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با تأکید بر ضرورت تغییر عناوین و ساعات برنامه درسی ارائه‌شده در مدارس، متذکر شد: برای سال تحصیلی آینده برخی اقدامات را متناسب با مقدورات فعلی انجام خواهیم داد اما اقدامات بنیادی و اساسی از سال ۱۴۰۳ خواهد بود. بر این اساس و در نخستین گام برای سال تحصیلی آینده، محتوای «سواد رسانه‌ای» به کتاب‌های درسی مختلف اضافه خواهد شد و هماکنون کارگروهی از فعالان سواد رسانه‌ای در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تشکیل شده است که مأموریت آن‌ها بررسی کتب درسی است.
وی در توضیح بیشتر درباره برنامه‌های سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در عرصه توانمندسازی دانش‌آموزان در بحث سواد رسانه‌ای، گفت: برای سال تحصیلی آینده برخی اقدامات را متناسب با مقدورات فعلی انجام خواهیم داد اما اقدامی بنیادی و اساسی نیست؛ بر این اساس محتوای سواد رسانه‌ای به کتاب‌های درسی مختلف اضافه خواهد شد. کارگروهی از فعالان سواد رسانه‌ای در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تشکیل شده است که مأموریت آن‌ها بررسی کتب درسی است. این کارگروه پیشنهادات مطرح‌شده را در شورای تألیف و گروه‌های درسی مطرح می‌کند و در صورتی که با بافت کتاب درسی هماهنگ باشد به کتاب‌های درسی اضافه خواهد شد؛ این مهمترین اقدام در پروژه بهسازی کتاب‌های درسی است.
آموزش سواد رسانه‌ای در فضای کارگاهی
وی افزود: در برنامه‌ریزی میان‌مدت و در قالب تحول عناوین دروس در نظر داریم دوره‌های آموزشی مناسبی را برای معلمان و دانش‌آموزان به‌صورت فعالیت‌های کارگاهی برگزار کنیم، چرا که آموزش سواد رسانه‌ای هنگامی مفید است که در فضای کارگاهی ارائه شود.
لطیفی ادامه داد: معتقدم کتاب درسی مهمترین وسیله برای افزایش سطح سواد رسانه‌ای نیست و باید از ظرفیت‌های پرورشی نیز استفاده شود. هماکنون کتاب سواد رسانه‌ای در پایه‌های دهم و یازدهم ارائه می‌شود و جزو دروس انتخابی است، برای سال ۱۴۰۱ مقداری ویرایش در این کتاب اعمال و مباحث به‌روز شد اما برای سال ۱۴۰۲ تمرکز فقط بر کتاب سواد رسانه نیست بلکه از ظرفیت سایر کتاب‌های درسی استفاده خواهیم کرد. سواد رسانه‌ای جزو شایستگی‌های مشترک است که ناظر به یک موضوع درسی خاص نیست. البته فعلاً نمی‌توانیم کتاب درسی جدیدی را به مجموعه کتاب‌های درسی اضافه کنیم چرا که عناوین و ساعات دروس مصوب شورای‌عالی آموزش و پرورش است و نمی‌توان عنوانی را حذف یا اضافه کرد.
تقاضا برای جابهجایی دروس در پایه‌ها
وی گفت: هماکنون تقاضای بسیاری برای جابهجایی دروس و کتاب‌ها از یک پایه به پایه دیگر مطرح است، اما ساعات و عناوین دروس مصوب شورای‌عالی آموزش و پرورش است و از یک منطق هم پیروی می‌کند که نمی‌توان آن را به هم زد! بنابراین برای سال تحصیلی آینده کتاب درسی جدید نداریم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در ادامه در پاسخ به این سوال که این موضوع که سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نمی‌تواند برای جابهجایی کتاب‌های درسی یا حذف و اضافه کردن کتاب‌های درسی جدید رأساً اقدام کند، آیا این امر، دست شما را نبسته و مانع از فعالیت مؤثر سازمان شما نیست؟ بیان کرد: هماکنون جدول عناوین و ساعات دروس مصوب سال ۹۱ به بعد است که در آن ایام، سند تحول بنیادین و برنامه درسی مصوب شده بود. تغییر برنامه درسی به عوامل مختلف بستگی دارد اما به‌صورت کلی در بازه زمانی ۵ یا ۱۰ ساله انتظار تغییر عناوین درسی را داریم. پس از تصویب سند تحول بنیادین، اجرای برنامه درسی به انحراف رفت و پیشنهادات مطرح‌شده از سوی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برای تغییر جدول عناوین دروس باعث ایجاد تحول در دروس نشد و در آن مقطع، صرفاً برخی دروس تحولی مانند تفکر و پژوهش، تفکر و سبک زندگی، سواد رسانه‌ای، سلامت و بهداشت اضافه شد.
وی افزود: هماکنون در حال مطالعه هستیم تا جدول جدید عناوین دروس را پیشنهاد کنیم البته این کار بسیار سنگین است، اگر بتوانیم تغییر خوبی را در جدول عناوین دروس رقم بزنیم، بخشی از انتظار جامعه برای تحول در محتوای آموزشی محقق می‌شود. اقدامات میان‌مدت فازبندی شده است و خروجی‌های آن از سال آینده ارائه می‌شود یعنی جدول عناوین دروس عرضه خواهد شد. یکی از نیازهای جدی برای فاز تحولی این است که مدرسه بداند چه انتظاراتی از آن وجود دارد، بنابراین بخشی از برنامه‌ها محدود به کتاب‌های درسی نیست و به مجموعه برنامه‌ریزی‌هایی که در مدرسه انجام می‌شود، مربوط است. همچنین مدرسه فقط به‌معنای ساعات کلاس درس نیست بلکه باید فعالیت‌های فوق‌برنامه طراحی شود و حجمی از زمان به آن اختصاص یابد، چرا که بسیاری از اهداف آموزشی و تربیتی را نمی‌توان از طریق کتاب‌های درسی محقق کرد و حتی در بسیاری از زمینه‌ها ابزار نارسا برای تحقق اهداف است. بنابراین ابتدا باید ذهنیت شکل‌گرفته درباره کتاب‌های درسی اصلاح شود چرا که کتاب درسی تمام اهداف آموزش و پرورش را محقق نمی‌کند و تنها یک ابزار است. تصور و ذهنیت شکل‌گرفته در جامعه این است که کتاب درسی مهمترین عنصر آموزش است البته برای نسل جدید این تصور رنگ باخته است و در محیط مدرسه نیز کتاب درسی فقط به‌دلیل نمره اهمیت دارد، به‌عنوان مثال سواد رسانه‌ای زمانی اثرگذاری دارد که به‌صورت کارگاهی برگزار شود بنابراین در طراحی جدول عناوین و ساعات دروس باید زمانی را با عنوان فعالیت آزاد به‌صورت هفتگی در اختیار مدارس قرار دهیم و چارچوب را تعیین کنیم تا وظایف هر بخش مانند معاونت پرورشی، ابتدایی، متوسطه و سایر نهادها مشخص شود.
لطیفی اظهار کرد: هدف ما از این جنس است و انتظار نداریم برای سال اول به‌صورت کامل محقق شود اما اگر انتظار تحول داریم باید میز را به هم زد. همچنین برای تغییر نگرش معلمان نیازمند طراحی یک اکوسیستم هستیم که کتاب درسی بخشی از آن و جزء مهم‌تر برنامه درسی است. هماکنون مأموریت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، تغییرات برنامه درسی است. اگر بر تغییر نگرش متمرکز شویم، محور اصلی آن معلم است، سازمان پژوهش متصدی برنامه درسی است و باید آنچه را معلم برای تغییر نگرش نیاز دارد، فراهم کنیم. هماکنون آموزش و پرورش از جهت توانمندی معلمان وضعیت مناسبی ندارد و بخشی از این وضعیت صرفاً متوجه آموزش و پرورش نیست بلکه برآورد وضعیت عمومی جامعه است.
وی عنوان کرد: اکنون تمرکز ما بر این است با توجه به وضعیت کلی چه برنامه‌ای را طراحی کنیم تا برای معلمان ابزار و محتوای مناسب فراهم شود در عین حال نگاهمان از جنس امتداد وضع موجود نباشد بلکه از ساز و کاری استفاده شود که تلنگر تغییر نگرش را بزند.
(چاپ در شماره ی ۱۱۵۱ روزنامه‌ی یادگار امروز
مورخ ۲۸ آذر ۱۴۰۱)
درخشش شهرک صنعتی لرستان در حمایت از صنعتگران 
رضایتمندی ۸۵ درصدی از عملکرد دادگستری
با حضور”پزشکیان” روزنه امید برای مردم ایجاد شد
شروع عملیات توسعه FTTH در شهر شول آباد الیگودرز
اختصاص کد دستگاه اجرایی به سازمان همیاری شهرداری ها
همکاری پگاه لرستان در تهیه و توزیع شیر مدارس با آموزش و پرورش، در سطح کشور بینظیر بود
دیدگاه ها