رقابت سنگین شادی و غم در کلاس درس

(علی خسروجردی/ گروه جامعه یادگار امروز)

متاسفانه مشکلات فکری و مشغله‌های روحی و روانی در بین دانشجویان در سال‌های اخیر افزایش یافته است. بدتر شدن شرایط اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری در سال‌های اخیر، ازدواج و آینده مبهم، دوری از خانواده به دلیل تحصیل در شهر دیگر، استرس‌های تحصیلی، افت تحصیلی، مشکلات عاطفی و ارتباطی، عدم رضایت خیلی از دانشجویان از رشته انتخابی برای تحصیل، از جمله عواملی هستند که باعث افزایش آمار مشکلات روحی و روانی در بین دانشجویان شده است و  دست به دست هم داده‌اند تا افسردگی را در بین این قشر شایع ‌کنند. رشد افسردگی در بین دانشجویان سبب شده که مسئولان امر به فکر راه چاره باشند.

اقدامات مشاوره‌ای نباید به درمان و غربالگری محدود شود

دکتر ابراهیم نعیمی، مدیرکل دفتر مشاوره، سلامت و سلامت سبک زندگی سازمان امور دانشجویان با بیان این‌که بررسی‌ها در ارتباط با مسائل دانشجویان نشان داد که اقدامات مشاوره‌ای نباید به درمان و غربالگری محدود شود، تصریح کرد: به این نتیجه رسیدیم، اقدامات درمانی نمی‌تواند پاسخگو و حلال تمامی مسائل دانشجویان باشد. به همین دلیل، آیین‌نامه مراکز مشاوره بازنگری شده و طی چند روز آینده توسط وزیر علوم اعلام می‌شود.

وی ادامه داد: مساله “پیشگیری”، در بازنگری آیین‌نامه مراکز دانشجویی در کانون توجه قرار گرفته و توانمندسازی در قالب آموزش‌های کارگاهی، مهارتی، جشنواره‌های ملی سلامت مدنظر است. همچنین در نظر داریم، گفتمان “سواد سلامت” را در میان دانشجویان گسترش دهیم؛ به همین دلیل، مراکز سلامت از یک مرکز انفعالی که در انتظار مراجعه‌کنندگان هستند به یک مرکز ایجاد توانمندی در جهت جلوگیری از مشکلات دانشجویان تبدیل می‌شوند.

نعیمی با بیان این‌که با تغییر رویکرد مراکز مشاوره، انتظار می‌رود که دانشجویان نیز در این زمینه فعال شوند، گفت: کانون‌های همیاران سلامت که از گذشته وجود داشتند، باید فعال‌تر شوند؛ این کانون‌ها مانند کانون‌‎های فرهنگی دانشگاه‌ها هستند که دانشجویان باید طرح‌ها و برنامه‌های خود را در حوزه سلامت ارائه دهند. در این راستا سازوکاری در حوزه کانون همیاران سلامت در ارتباط با بازنگری آیین‌نامه کانون‌های مشاوره در نظر گرفته شده است.

وی با بیان این‌که تجربه ثابت کرده، آموزش از طریق همتایان اثربخشی بیشتری دارد و پژوهش‌ها نیز نشان می‌دهند دریافت نکات از سوی هم طیف‌های دانشجویان، تاثیر بیشتری روی آن‌ها دارد؛ اظهار کرد: یادگیری مباحث آموزشی توسط استاد انجام می‌شود اما دانشجویان حدود ۶۰ درصد از مهارت‌های زندگی، ارتباطی و اجتماعی را از همتایان خود فرا می‌گیرند. هنگامی که دانشجویان در کانون‌های همیاری توانمند می‌شوند، می‌توانند اطلاعاتی را به دوستان خود منتقل کنند. این اطلاعات می‌تواند اثربخش باشد و از ورود دانشجویان به چالش‌های بیشتر جلوگیری کند.

نعیمی درباره جایگاه دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی در طرح همیاران سلامت گفت: دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری در گردهمایی همیاران سلامت که حدود ۲ ماه پیش و با شرکت ۳۰۰ نفر از سراسر کشور برگزار شد، شرکت کردند. کسانی که احساس مسئولیت اجتماعی می‌کنند، برای این‌که بتوانند در تعامل با دیگر دانشجویان منشأ اثر باشند، در این زمینه حضور دارند.

وی تاکید کرد: البته دانشجویان در حوزه درمان به کار گرفته نمی‌شوند و این موضوع به اطلاعشان نیز رسیده است. دانشجویان در قالب گفت‌وگو می‌توانند برای حل مشکلات یک دانشجو نکاتی ارائه دهند. سبب‌شناسی اولیه به دانشجویان عضو کانون همیاران آموزش داده شده است، آن‌ها اگر به علائم و نشانه‌هایی پی ببرند، می‌توانند فرد را به مرکز مشاوره معرفی کنند اما باید بدانند که حوزه درمان به کار گرفته نمی‌شوند. طرح “بتا” (بپرس، ترغیب‌کن، ارجاع‌بده) در دانشگاه‌ها اجرا می‌شود. در این طرح، دانشجویان هنگامی که نشانه‌های بیماری را در دوستان خود تشخیص دادند، باید فرد دارای مشکل را برای مراجعه ترغیب کنند. اگر موفق به انجام چنین کاری نشدند، او را باید به یکی از افراد مراکز مشاوره معرفی کنند.

وی افزود: آموزش‌های اولیه به دانشجویان ارائه شده است. امیدوارم برنامه‌ریزی‌ها پیش بروند و دانشجویان با رغبت بیشتری برای کمک به خودشان در این زمینه ورود کنند.

دلایل بی‌اعتمادی ریشه در تحصیلات مقدماتی دارد

نعیمی درباره چرایی دلایل بی‌اعتمادی دانشجویان به مراکز مشاوره، گفت: این مساله ریشه در آموزش و پرورش دارد. مشاوران مدارس یک نیروی مدرسه به حساب می‌آیند. هنگامی که دانش‌آموزان به مشاور مراجعه می‌کنند، بسیاری از موارد به مدیران منتقل می‌شود و مدیران نیز موارد مطرح شده از سوی دانش‌آموزان را به والدین ارجاع می‌دهند. چنین تصوری در قبال مراکز مشاوره دانشگاه‌ها هم وجود دارد. در حالی که مراکز مشاوره دانشگاه‌ها، موضوع محرمانگی را تمام و کمال رعایت می‌کنند.

وی ادامه داد: در ارتباط با حوزه درمان روان، فرد باید به این باور برسد که به درمان نیاز دارد و حال مساعدی ندارد. دانشجویان هنگام مراجعه به مراکز مشاوره باید اطلاعات درست در اختیار مشاور قرار دهند و به توصیه‌های مشاور گوش دهند. اگر دانشجویان به مسائلی که از سوی مشاور ارائه می‌شود، بیندیشند به نکاتی جدید می‌رسند. اما مشاهده می‌شود دانشجویان گاهی به نکات ارائه شده بی‌توجهی می‌کنند و به کار خود ادامه می‌دهند. حال این پرسش که “آیا دانشجو به توصیه‌های مشاور عمل کرده اما این توصیه‌ها هیچ ثمره‌ای برای او نداشته است؟” را مطرح می‌کنیم. اگر دانشجو به توصیه توجه نکند، هیچ‌کس نمی‌تواند وضعیتش را تغییر دهد.

این روان‌شناس افزود: بخشی از بی‌اعتمادی نسبت به مراکز مشاوره دانشگاهی ناشی از بی‌توجهی دانشجویان به نکات مشاوران است. دانشجویان تصور می‌کنند مشاوران مراکز مشاوره باید دارو تجویز کنند تا حالشان خوب شود. مشاوران و روان‌شناسان مراکز مشاوره، دارودرمانگر نیستند بلکه از روش درمان روان‌شناختی بهره می‌گیرند. طیف کوچکی از دانشجویان شاید به دارو نیاز داشته باشند اما علاوه بر روان‌پزشک یک راون‌شناس در کنار آن‌ها حضور دارد. دارو به افزایش آرامش مصنوعی کمک می‌کند اما چالش‌ها با مشاوره حل می‌شود. فرهنگ جامعه ما بر این است چون صحبت کرده باید مشکلش برطرف شود در حالی که در واقعیت چنین نیست و با خواست و اراده خودش و عمل کردن به توصیه‌های مشاور شاهد تغییر در نگرش و رفتار خواهد بود. آرزوی ما حال خوب دانشجویی و سلامت برای همه دانشجویان در همه دانشگاه‌ها است.

تعداد دانشجویانی که در وضعیت پرخطر قرار دارند، قابل توجه است

وی درباره طرح‌های حوزه سلامت روان دانشجویان، گفت: طرح “سرآغاز” را همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید شروع کردیم؛ پیش از طرح سرآغاز، طرح “احوال‌پرسی” در دوران کرونا اجرا می‌شد.

نعیمی با اشاره به حضوری شدن کلاس‌های دانشگاه از ۱۴ فروردین ماه سال جاری و اجرای طرحی با عنوان “خیر مقدم”، توضیح داد: بر اساس این طرح به مددکاران دانشگاه‌ها ابلاغ کردیم که وضعیت دانشجویان خوابگاهی را در اولویت امور خود قرار دهند. کاهش نگرانی‌ها، اضطراب و استرس دانشجویان از اهداف این طرح بود. طرح خیرمقدم، علاوه بر این‌که کاهش استرس و اضطراب را در دستور کار قرار داده بود، سبب آشنایی دانشجویان با مراکز مشاوره دانشگاهی هم شد.

وی افزود: با آغاز سال تحصیلی جدید، طرح “خیر مقدم” با تغییرات جزئی با نام “سرآغاز” در دانشگاه‌ها اجرا شد. اگرچه دانشجویان خوابگاهی به عنوان هدف اصلی این طرح درنظر گرفته شدند اما در مرحله بعد مراجعه مددکاران و مشاوران دانشگاه‌ها به دانشکده‌ها نیز در دستور کار قرار گرفت.

نعیمی با بیان این‌که تعداد دانشجویانی که در شرایط پرخطر قرار دارند، قابل توجه است؛ توضیح داد: به دلیل شرایط کنونی حاکم بر دانشگاه‌ها، امکان رصد تمام دانشجویان وجود ندارد. به همین دلیل، تنها افرادی که در شرایط پرخطر قرار دارند، رصد می‌شوند. وضعیت دانشجویانی که در غربالگری اولیه با احتمال خطر بالا شناسایی شده‌اند، پیگیری می‌شود؛ چرا که این احتمال وجود دارد این دانشجویان وارد آسیب‌های پرخطر شوند.

وی با بیان این‌که درمان از دیگر برنامه‌های مراکز مشاوره دانشگاه‌ها است، توضیح داد: این احتمال وجود دارد که دانشجویان بنا به دلایل مختلف احساس کنند در شرایط مساعدی قرار ندارند و به مراکز مشاوره مراجعه می‌کنند. مشاوران و روان‌شناسان و روان‌پزشکان مراکز مشاوره دانشگاه‌ها بر مبنای تخصص و با توجه به مشکلات دانشجویان به آن‌ها خدمات لازم را ارائه می‌دهند.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۴۷ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۲۳ آذر ۱۴۰۱)