تهران روی خط هشدار

تهران به عنوان پایتخت کشورمان با دارا بودن حداقل ۱۰ میلیون نفر جمعیت ساکن یکی از آسیب‌پذیرترین شهرها در برابر بحران‌هایی نظیر سیل، زلزله، فروچاله و آتش‌سوزی‌های بزرگ است که وقوع هرکدام از آن‌ها می‌تواند تمام سطح شهر یا بخشی از پایتخت را با مشکلات زیادی مواجه کند و خسارت‌های جانی و مالی گوناگونی را برای هزاران و حتی میلیون‌ها شهروند تهرانی به بار آورد.

احتمال بالای وقوع بحران در سطح شهر تهران از آن جهت وجود دارد که تهران به عنوان یک شهر زلزله‌خیز روی ۱۶ گسل فعال قرار گرفته است، حداقل ۱۲۰ ساختمان بزرگ ناایمن از نظر وقوع حریق در آن وجود دارد، تشدید فرونشست زمین در سال‌های اخیر، مناطق مختلف به خصوص جنوب و جنوب غرب آن را مستعد ایجاد فروچاله‌های ناگهانی کرده است و البته از شمال، شرق و غرب پایتخت، رودخانه‌های مختلفی عبور می‌کند که در دهه‌های گذشته بعضا شاهد بروز سیل‌های مخرب در آن‌ها بوده‌ایم.

بر این اساس ایجاد نقاط امن در محیط‌های شهری برای پناه بردن جمعیت به آن‌ها در هنگام وقوع بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی و همچنین توسعه مراکز امن تخلیه اضطراری برای استقرار شهروندان در ساعت‌های اولیه پس از وقوع بحران، از جمله ضروریات تهران محسوب می‌شود که با وجود تلاش‌هایی که مجموعه مدیریت شهری پایتخت در دوره‌های مختلف در این زمینه انجام داده است، هنوز هم شاهد کمبودهایی درباره نقاط امن و مراکز امن تخلیه اضطراری تهران هستیم.

اطلاع‌رسانی ناکافی شهرداری به شهروندان درباره مراکز امن تهران

آخرین تلاش‌های مدیریت شهری در این زمینه به جانمایی و اعلام نشانی مراکز امن تخلیه اضطراری در تهران در اردیبهشت ۹۹ توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران بازمی‌گردد. در آن زمان، مسئولان وقت این سازمان از شناسایی ساختمان‌های عمومی مختلف به عنوان مراکز امن تخلیه اضطراری در مناطق ۲۲گانه تهران خبر دادند و نشانی این مراکز را در سایت رسمی شهرداری تهران (Tehran. ir) اعلام کردند.

البته در حال حاضر که به این سایت مراجعه می‌کنیم، هیچ نشانی از آدرس دقیق مراکز امن تخلیه اضطراری تهران در آن دیده نمی‌شود و صرفا اسامی محلات دارای مرکز امن در صفحه مربوط به هرکدام از مناطق ۲۲گانه پایتخت موجود است. البته اگر به اپلیکیشن موبایلی «تهران من» به عنوان مهم‌ترین سامانه ارتباطی بین شهرداری و شهروندان تهرانی مراجعه کنیم، در بخش «شهر من» در صفحه «شهر آماده» می‌توان نشانی دقیق مراکز تخلیه امن اضطراری در سطح شهر تهران را روی نقشه مشاهده کرد.

اما نکته مهم این است که بسیاری از شهروندان اپلیکیشن «تهران من» را ندارند و از طرفی شهروندان زیادی از وجود مراکز تخلیه امن اضطراری بی‌خبر هستند و اگر هم بدانند چنین مراکزی در محله آن‌ها وجود دارد، نمی‌دانند چطور باید آدرس آن را پیدا کنند. بنابراین به نظر می‌رسد شهرداری تهران آموزش کافی را به شهروندان درباره وجود مراکز امن تخلیه اضطراری و نحوه مراجعه به آن‌ها در شرایط بحرانی نداده است.

این در حالیست که با توجه به ناگهانی بودن بحران‌های طبیعی و احتمال بالای وقوع حوادث گوناگون در تهران، شهروندان باید از قبل آمادگی ذهنی لازم درباره نحوه مواجه شدن با شرایط بحرانی را داشته باشند و حتما آدرس مراکز تخلیه امن اضطراری محله خود را بدانند، نه این‌که در هنگام وقوع بحران بخواهند در اینترنت که احتمال قطع شدن آن وجود دارد، به دنبال آدرس این مراکز بگردند و خود را به آن‌ها برسانند.

بنابراین به نظر می‌رسد علاوه بر لزوم اطلاع‌رسانی بیشتر به شهروندان درباره مراکز امن تخلیه اضطراری، باید تابلوهایی هم در سطح تمام محلات پایتخت درباره مراکز امن نصب شود تا نشانی این مراکز، ملکه ذهن همه شهروندان تهرانی باشد.

علاوه بر مساله کمبود آموزش به شهروندان درباره کارکردها و نشانی مراکز تخلیه امن اضطراری، به نظر می‌رسد با وجود جانمایی این مراکز در تمام محلات پایتخت، ظرفیت آن‌ها برای پذیرش تمام شهروندان تهرانی بخصوص در هنگام وقوع بحران‌ گسترده‌ای مانند زلزله‌ شدید کافی نیست.

همچنین با مراجعه به اپلیکیشن «تهران من» متوجه می‌شویم که بسیاری از مراکز امن معرفی شده در محلات تهران، عملا همان مدارس موجود در سطح پایتخت هستند، این در حالی است که آمارهای رسمی از فرسودگی حدود ۴۰ درصد مدارس تهران حکایت دارد و سوال مهم این است که آیا مدارس و دیگر نقاطی که به عنوان مراکز تخلیه امن اضطراری معرفی شده اند، خودشان از ایمنی لازم در برابر وقوع زلزله و دیگر بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی برخوردار هستند یا خیر؟

این سوال و ابهامات دیگر موجود درباره مراکز تخلیه امن اضطراری در سطح پایتخت را با مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر تهران در میان گذاشتیم و او در پاسخ توضیح داد: در هنگام وقوع بحران‌ها به محلی نقطه امن گفته می‌شود که قابلیت پذیرش جمعیت زیادی را در شرایط اضطراری داشته باشد. نقاط امن معمولا با اماکنی که احتمال ایجاد خطر داشته باشند، فاصله دارند و معمولا به عنوان نقطه قرارگیری اورژانس (EAP) نیز درنظر گرفته می‌شوند.

وی افزود: نقطه امن می‌تواند بخشی از یک ساختمان یا مثلا حیاط یک مدرسه باشد که هیچ‌گونه ریزش آوار یا مخاطرات ثانویه آن را تهدید نمی‌کند، در حالی که فضاهای امن تخلیه اضطراری، فضاهای باز یا مراکز تعیین‌شده سرپوشیده امن و مقاومی هستند که جهت استقرار شهروندان از زمان وقوع بحران تا ۷۲ ساعت پس از آن، مشخص شده‌اند. لذا یک نقطه امن می‌تواند یکی از فضاهای امن تخلیه اضطراری را نیز که از قبل مشخص شده است، شامل شود.

ظرفیت مراکز امن برای برخی حوادث از جمله سیل کافی است

بابایی در پاسخ به سوالی درباره تعداد و کافی بودن ظرفیت مراکز تخلیه امن اضطراری در سطح شهر تهران گفت: در مناطق ۲۲گانه تهران بیش از ۲۳۰۰ مرکز تخلیه امن اضطراری شناسایی شده است و به‌روزرسانی آن‌ها در دستور کار سازمان مدیریت بحران شهر تهران قرار دارد. ظرفیت هرکدام از این مراکز با یکدیگر متفاوت است و با توجه به تعریف کاربری مراکز تخلیه امن برای ساعات اولیه پس از حادثه و کاربرد نداشتن آن‌ها برای استقرار طولانی مدت شهروندان، در حال حاضر صرفا نسبت به شناسایی و جانمایی این مراکز اقدام شده است.

وی ادامه داد: کافی بودن ظرفیت مراکز امن تخلیه اضطراری برای شهر تهران بسته به نوع بحران و شدت آن متفاوت ارزیابی می‌شود؛ به عنوان مثال در برخی حوادث از جمله وقوع سیل که بخش محدودی از سطح شهر را درگیر می‌کند، تعداد این مراکز کافی است. البته تلاش شهرداری بر این است که تمام محل‌های مناسب در تهران را برای این کار شناسایی کند، ولی در حال حاضر بسته به تراکم شهری، تعداد مراکز شناسایی شده در مناطق مختلف تهران متفاوت است.

بابایی با تاکید بر متفاوت بودن سوله‌های مدیریت بحران شهرداری با مراکز امن تخلیه اضطراری گفت: مراکز امن تخلیه اضطراری با پایگاه‌های پشتیبانی چندمنظوره مدیریت بحران (سوله‌های مدیریت بحران) متفاوت هستند، به نحوی که مراکز امن محل‌هایی هستند که شهروندان بعد از وقوع بحران بنا به ضرورت به مدت ۷۲ ساعت در آن استقرار می‌یابند، اما برای پایگاه‌های مدیریت بحران، کارکردهای مختلفی در شرایط عادی و اضطراری برای انجام وظایف گوناگون نیروهای ستادی و امدادی پیش‌بینی شده است.

وی افزود: از جمله کارکردهای پایگاه‌های چندمنظوره مدیریت بحران می‌توان به دپوی اقلام و تجهیزات اضطراری و ماشین آلات امداد و نجات و استقرار تیم‌های امدادی و… اشاره کرد. این پایگاه‌ها در حوادث گسترده مانند زلزله برای اسکان آسیب‌دیدگان در نظر گرفته نشده‌اند و صرفا در حوادث نقطه‌ای و تا زمان تدارک محل مناسب برای استقرار آسیب‌دیدگان حوادث به شکل محدود از آن‌ها استفاده می‌شود.

وی در پاسخ به سوال دیگری درباره این‌که آیا شهرداری تهران اطلاع‌رسانی و آموزش کافی را به شهروندان درباره کارکرد و نشانی مراکز امن تخلیه اضطراری ارائه کرده است یا خیر، توضیح داد: اطلاع‌رسانی درباره فضاهای امن تخلیه اضطراری تهران علاوه بر اپلیکیشن «تهران من»، در پرتال سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و سامانه اطلاعات مکانی شهرداری تهران انجام شده است. همچنین در سال‌های گذشته نقشه‌هایی چاپ و توزیع شده بود که در آن علاوه بر مشخش شدن آدرس مراکز تخلیه امن اضطراری محله‌های تهران، مسیرهای کلی حرکت به سمت این مراکز نیز نشان داده شده بود. ضمن این‌که چندین برنامه رادیو و تلویزیون به معرفی مراکز تخلیه امن اضطراری تهران اختصاص پیدا کرده است و پس از به‌روزرسانی فهرست مراکز امن، علامت‌گذاری و نصب تابلوی این مراکز نیز در سطح شهر انجام خواهد شد.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۴۱ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۱۶ آذر ۱۴۰۱)