بودجه؛ سرگرمی ‌تازه بهارستانی‌ها

(افسانه سالاری/ گروه اقتصادی یادگار امروز)

موضوع بودجه این روزها اهالی خانه ملت و دولت را سخت به تکاپو انداخته است؛ از تدوین بودجه به صورت چند دوازدهم گرفته تا ارائه آن بدون جدول و جزئیات. بنابراین به نظر می‌رسد کلاف سردرگم بودجه امسال روز به روز پیچیده‌تر می‌شود. گفتنی است زمان متعارف آن نیز گذشته و همچنان در ابهام به سر می‌برد.

ابتدا صحبت از تصویب بودجه چند دوازدهمی بود که خبر‌ها حاکی از آن است که فعلا دولت و مجلس بر سر سه دوازدهم به توافق رسیده‌اند. این در حالی که منابع درآمدی دولت نیز تغییرات چندانی نداشته و علت چنین سیاستی هنوز هم در هاله‌ای از ابهام است. برای تحلیل بیشتر این موضوعات با ابوذر ندیمی، عضو سابق کمیسیون مجلس و کارشناس بودجه گفتگو کردیم.

ابوذر ندیمی نماینده اسبق مجلس با اشاره به وجود ۴ روش برای تدوین بودجه‌های سالانه، به رایج‌ترین آن‌ها اشاره کرد و گفت: شیوه مرسوم تنظیم بودجه سنواتی یا یکساله است؛ به این معنی که دخل و خرج و منابع و مصارف کشور را به صورت یکساله پیش‌بینی می‌کنند. نوشتن بودجه‌هایی که تحت شرایط اضطرار قرار دارند باید سه دلیل برای آن‌ها وجود داشته باشد. یکی از دلایل آن عدم تخمین نزدیک به واقع است؛ بودجه‌ ذاتا تخمینی و ممکن است کمتر یا بیشتر محقق شود. بنابراین برخی از بودجه‌ها را براساس تخمین حداقل و حداکثر می‌نویسند و براساس چنین رویکردی تعاریفش چندماهه و مانند آن است. اگر این عناوین صرفا بخاطر ضعف نظام برنامه‌ریزی باشد کاملا قابل رد و نقض است. زیرا تعاریف بودجه را باید براساس پایه درآمدی سال قبل بنویسند. برای مثال مشخص می‌کنند کشور کل سال گذشته، ۹ ماه و یا در یک فصل چقدر درآمد داشته است. در این شرایط اگر بودجه‌ براساس تخمین نوشته می‌شود، مبدا و پایه را سال یا ماه‌های پیشین قرار می‌دهند.

او افزود: از این رو به‌نظر می‌رسد یک سوی طرح بودجه چنددوازدهمی، ضعف سازمان برنامه و بودجه است. علت دیگر آن نیز می‌تواند حاکمیت باشد؛ چراکه می‌خواهد مدیریت منابع خود را به صورت پنهان انجام دهد. قصد افشای اطلاعات در حوزه درآمدها و مصارف‌ خود را ندارد که از این سو شفافیت دولت مورد نقد است. بنابراین در مجموع می‌توان گفت در عین حال که بودجه تخمینی است اما پایداری جز لوازم اصلی آن می‌باشد؛ چراکه اگر بودجه براساس ماه و فصل تدوین شود برای تمام نظام‌های سرمایه‌گذاری دولت و خارج از آن می‌تواند تفاوت ایجاد کند.

این کارشناس بودجه ادامه داد: چنین تفاوتی عموما منفی است؛ زیرا پیش‌بینی درستی از منابع و مصارف وجود ندارد. طبیعی است که بر اساس آن نیز نمی‌توان درخواست، واخواهی، پیگیری و یا سرمایه‌گذاری انجام داد.

ندیمی با اشاره به تدوین بودجه‌ کنونی کشور به صورت قوه‌ای خاطرنشان کرد: در این موضوع دخل و خرج ناشی از عملیات وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی محاسبه می‌شود در حالی که بسیاری از بودجه‌ها مانند ستاد اجرایی بنیاد مستضعفان، آستان‌های ائمه، امامزادگان، نهادها و بنیادها فرای قوه‌ مجریه است. بنابراین به نظر می‌آید به دلیل پیش‌بینی‌پذیر بودن، ترویج سرمایه‌گذاری و عدم ارائه سیگنال منفی حاکمیت در جهت عدم ثبات درآمد و هزینه‌‌ها، به جز شرایط جنگی ضرورتی برای تنظیم ندارد. بودجه ماهانه یا فصلی بی‌معنا است. نه تنها بودجه ۳ ماهه بلکه ماهانه نیز پذیرفته نیست زیرا روند اداره بودجه سالانه است.

انشا ننویسیم

این کارشناس اقتصادی درباره سطحی بودن بودجه بدون جدول و جزئیات بیان کرد: اساسا بودجه یعنی ردیف و جدول که احکام جز ضرورت‌های آن به حساب نمی‌آید. به تعبیر دیگر لازم نیست ۲۰ تبصره زیر ماده‌ واحد وارد شود. بودجه یک ماده واحد است؛ به معنای آن‌که باید دخل و خرج مشخص و برای آن‌ها جدول منابع و مصارف تدوین شود. لازم است درآمدها و هزینه‌های مقابل آن بررسی شوند تا مشخص شود نسبت آن‌ها با سال گذشته به چه صورت بوده است. بنابراین بودجه بدون جدول یک انشا است.

ندیمی در خاتمه تصریح کرد: اگر بودجه را با تبصره‌ها اداره کردند، باید بدانیم که سرگرمی‌سازی است. زیرا قرار نیست در بودجه قانون عوض شود؛ بودجه باید مبین قوانین باشد و نه اصلاح آن. متاسفانه روند غلطی در طول این سال‌ها به وجود آمده و هنوز هم ادامه دارد و نماینده‌ها را سرگرم تبصره‌ها می‌کنند. تبصره یعنی قانون نویسی‌ و اگر قرار است قانون اصلاح شود این امر باید از راه خودش صورت پذیرد. یعنی به کمیسیون‌های تخصصی و فرعی خود رود و پس از بررسی‌های صورت گرفته تغییرات اعمال شود. از این رو نوشتن بودجه به صورت تبصره‌ای اولا سرگرم‌سازی نمایندگان مجلس است و ثانیا اصلاح قوانین بدون عبور از فرایند ضروری آن به حساب می‌آید.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۴۰ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۱۵ آذر ۱۴۰۱)