هر چه بکاریم، درو می‌کنیم

در جریان حوادث اخیر کشور، برخی مدارس شاهد کنش‌هایی از سوی دانش‌آموزان بودند؛ نوجوانان متولد دهه ۸۰ که با نسل‌های پیشین خود در نوع نیازها و حتی نحوه زیست تفاوت‌های بسیاری دارند. برخی روانشناسان کودک و نوجوان نیز اعتراضات نوجوانان یا حتی نافرمانی مدنی آن‌ها را رویه‌ای طبیعی می‌دانند که می‌تواند در راستای شکل دادن به ابعاد هویت اجتماعی، فرهنگی و جامعه‌پذیری‌شان باشد.

در همین ارتباط سید محمد بطحایی؛ وزیر اسبق آموزش و پرورش اظهار کرد: صرف‌نظر از تحلیل‌های متفاوتی که توسط صاحب‌نظران درباره اتفاقات اخیر مطرح می‌شود، در حوزه علوم تربیتی بخشی از صاحب‌نظران معتقد هستند مهمترین کارکرد مدرسه و نظام تعلیم و تربیت رسمی انتقال ارزش‌ها از یک نسل به نسل دیگر است یعنی کارکرد مدرسه و آموزش و پرورش را در این می‌دانند که نظام ارزش‌ها و هنجارهای جامعه را به نسل آینده منتقل کند.

وی افزود: اگر امروز نسل جوان و نوجوان برخی از ارزش‌ها را مورد بی‌توجهی قرار می‌دهد و سبک زندگی دیگری را تقاضا می‌کند، بی‌شک بخشی از آن مربوط به مباحثی است که ما در دوران مدرسه داشتیم و نشانه آشکاری از این است که مدرسه حداقل یکی از کارکردهای مهم خود را نتوانسته است به ثمر برساند.

آنچه را کاشتیم درو می‌کنیم

وزیر اسبق آموزش و پرورش گفت: برخی نوجوانان، ارزش‌گریز هستند و دراین‌باره هیچ تقصیری متوجه نوجوانان و جوانان نیست یعنی کاستی‌هایی در نظام آموزش و پرورش داشته و داریم و هم‌اکنون آن‌چه را کاشتیم درو می‌کنیم، با اختلالی که در نظام آموزشی داریم بروز چنین اتفاقاتی قابل پیش‌بینی بود.

بطحایی بیان کرد: اتفاقات فعلی وقتی خاتمه پیدا ‌کند به‌احتمال بسیار سیاست‌گذاران آموزشی این شرایط را فراموش کرده و باز هم درگیر امورات جاری خواهند شد؛ با این روند این احتمال وجود دارد که در آینده هم اتفاقات مشابهی رخ دهد و چنین هزینه‌های سنگینی روی کشور و جامعه خواهد داشت.

از عوامل زمینه‌ای غافل نباشیم

وی با تأکید بر این‌که «زمینه‌های امروز جامعه، در بروز حوادث اخیر بی‌تأثیر نبوده است»، متذکر شد: مدرسه در کارکردهایی همچون اجتماعی کردن دانش‌آموزان و انتقال ارزش‌ها به نسل جدید دچار اختلال است و امروز بخشی از دانش‌آموزان می‌گویند که «این سبک زندگی شما را نمی‌پسندیم» اما عواملی همچون مشکلات معیشتی، اقتصادی و ناامیدی نسل امروز به آینده خود در بروز این اتفاقات زمینه‌ساز است.

بطحایی ادامه داد: البته اصلی‌ترین علت را در کارکردهای مدرسه می‌دانم که به‌دلیل اختلال در روش‌های یاددهی و یادگیری و محتواهای آموزشی، ارزش‌ها در بخشی از نوجوانان و جوانان محل تردید است و حتی در برخی مواقع مورد اعتراض هم قرار می‌گیرد.

وزیر اسبق آموزش و پرورش با اشاره به نقش دشمن، عنوان کرد: دشمن به‌دنبال برنامه‌‌ریزی خود است و از نقطه ضعف موجود یعنی مشکلات نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی به‌همراه عوامل زمینه‌ای موجود در کشور مانند معیشت، گرانی و احساس ناامیدی نسبت به آینده استفاده می‌کند.

وی بیان کرد: اکنون دولت و به‌ویژه آموزش و پرورش باید اقداماتی را در کوتاه‌مدت انجام دهند و برنامه‌های بلند‌ مدت نیز در دستور کار داشته باشند. برخی از نشانه‌های سوءرفتارهای تربیتی قابل مشاهده است و اگر روش‌ها اصلاح نشود، نگاه‌ها تغییر نکند و زبان گفت و گو با نسل نوجوان و جوان را ندانیم به نتیجه‌ای نخواهیم رسید. نسل جوان، متعهد است و  واقعاً کشور خود را دوست دارد. بخش عمده افرادی که در اعتراضات حضور دارند، جوانانی هستند که کشور خود را دوست دارند.

سخنان نسل جدید باید شنیده شود

وزیر اسبق آموزش و پرورش در ادامه بیان کرد: جوانان و نوجوانان باید در محل‌ها و موقعیت‌های مناسب سخنان خود را مطرح کنند و پاسخ بشنوند همچنین حرف‌های منطقی آن‌ها شنیده شود و در سیاست‌گذاری‌ها تأثیر داشته باشد تا در آینده باز هم با چنین رفتارهای ناهنجاری که برخی نوجوانان و جوانان ما را گرفتار کرد و آن‌ها را در معرض خطر قرار داد، مواجه نباشیم.

وی با تأکید بر این‌که دولت باید تمام تلاش خود را برای کاهش عوامل زمینه‌ای انجام دهد و  آموزش و پرورش و دستگاه‌های تربیتی هم باید به‌صورت جدی به نقطه ضعف‌های خود بیندیشند، تصریح کرد: غفلت از نقطه ضعفی که در آموزش و پرورش داریم می‌تواند در آینده نزدیک مجدداً اتفاقات مشابهی را برای کشور رقم بزند.

بطحایی درباره راهکارهای پیشِ‌رو برای حل این مشکل، مطرح کرد: سند تحول بنیادین همچنان به‌عنوان نسخه نسبتاً کامل برای اصلاح نظام آموزش و پرورش در اختیار است و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی که این سند را تصویب کرده است باید تمام‌قد در حمایت از اجرای آن وارد میدان شود.

وی در پاسخ به این پرسش که «برخی معتقد هستند اکنون با نسلی دین‌ستیز مواجه هستیم، این تعبیر تا چه‌اندازه می‌تواند دقیق باشد؟»، گفت: سبک زندگی ما بر گرفته از نظام ارزشی است که بخشی از آن حجاب، اخلاق و احکام شرعی است؛ ممکن است نوجوان یا جوانی که با آثار شیرین این سبک از زندگی آشنا نباشد، بگوید «این سبک زندگی که حجاب بخشی از آن است، کارآمد نیست»! وقتی این صحبت را از نوجوانان می‌شنویم در کجا باید آثار مثبت سبک زندگی مبتنی بر نظام ارزشی را به‌وضوح برای آن‌ها تشریح کرد؟ بخشی از این موضوع مرتبط با مدرسه است و بخش دیگر به جامعه.

بطحایی ادامه داد: اگر بخواهیم مدرسه را مخاطب قرار دهیم باید به‌شکل یک کارگاه باشد تا دانش‌آموز سبک زندگی و مؤلفه‌های نظام ارزشی را در مدرسه تمرین کند و بتواند به آن باور قلبی پیدا کند.

وی گفت: به هیچ عنوان قابل قبول نیست که این نسل، دین‌ستیز باشد، گرایش به دین یک امر فطری است و همه انسان‌ها نسبت به دین و آموزه‌های دینی حس مثبت دارند اما وقتی نسل جوان و نوجوان یکسری رفتارها انجام می‌دهد به‌معنای دین‌ستیزی نیست و اصلاً نباید آن‌ها را دین‌ستیز تلقی کرد.

وزیر اسبق آموزش و پرورش در ادامه متذکر شد: معتقدم دلایل رفتارها این است که در مدرسه و جامعه نتوانسته‌ایم نشانه‌های موفقیت و کامیابی سبک زندگی اسلامی را به نسل جوان و نوجوان نشان دهیم بنابراین احساس می‌کند این مؤلفه‌ها دست و بال او را بسته است.

اعتماد را جلب کنیم

بطحایی درباره این‌که «آیا راهکار برون‌رفت از این موضوع صرفاً گفت و گو با نسل نوجوان و جوان است؟ و اگر قرار باشد برنامه‌ریزی صورت بگیرد این اقدام باید توسط کدام بخش انجام شود؟»، گفت: در کوتاه‌مدت باید اعتماد نسل جوان و نوجوان را به سیاست‌های نظام جلب کنیم؛ گفت ‌و گوی مؤثر به تکنیک‌های خاص نیاز دارد بنابراین باید افرادی را تربیت کنیم تا در جلسات گفت‌و‌گو با نوجوانان و جوانان حضور یابند.

وی در ادامه تأکید کرد: گفت ‌و ‌گوهای کلیشه‌ای حذف شود چرا که تأثیرگذار نیستند؛ امروز باید مستقیم ابهامات نسل جوان و نوجوان را پاسخ دهیم، اگر دوباره بخواهیم از روش‌های قبلی استفاده کنیم تأثیر نخواهد داشت. رسانه‌ها، صدا و سیما، مدارس و دانشگاه‌ها باید از طریق نیروهای کاربلد و روش‌شناس که زبان صحبت و تعامل با نسل جوان و نوجوان را می‌دانند و از صبوری کافی برخوردارند، استفاده کنند البته باید توجه داشت صرف گفت‌ و‌ گو کردن بدون توجه به عوامل زمینه‌ای پاسخگو نخواهد بود، وضعیت معیشت مردم امروز بسیار دشوار است و باید چاره‌ای برای آن اندیشید.

وزیر اسبق آموزش و پرورش بیان کرد: در مدرسه برخی معلمان یا معاونان بین دانش‌آموزان از مقبولیت برخوردار هستند و باید از آن‌ها کمک گرفت بنابراین نیاز است به این افراد آموزش دهیم تا برنامه‌های گفت‌وگو را در مدارس برگزار کنند.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۲۹ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۲ آذر ۱۴۰۱)