فضای مه‌آلود پیش روی دلار

بازار ارز روز‌های خاصی را پشت سر می‌گذارد. نرخ ارز طی چند روز اخیر روند افزایشی را طی کرده و در بازار توافقی، هر اسکناس دلار در کانال ۳۴ هزار تومان معامله می‌شود. نرخ غیررسمی در بازار آزاد هم در حال تقلا برای تثبیت در کانال ۳۶ هزار تومان است. خوشبختانه با اقداماتی که بانک مرکزی از هفته گذشته انجام داد، ترمز دلار کشیده شد و سرعت فزاینده آن کاهش یافت. بانک مرکزی از ابتدای هفته جاری سامانه برخط خرید ارز را راه‌اندازی کرد. همچنین از گواهی سکه طلا رونمایی شد که ابتدا نماد آن در بورس رونمایی و خرید سکه در بورس امکان‌پذیر شد. برآورد‌ها بر این است که این اقدامات می‌تواند عطش کاذب به وجود آمده در بازار را سیراب و منطق را بر احساسات غالب کند. اما چرا بازار ارز دچار این نوسانات شد؟

طیف متنوعی از پاسخ‌ها به این پرسش داده شده است. از مجموع نظرات کارشناسان چنین برمی‌آید که در کنار نقدینگی و خلق پول شکل‌گرفته در سال‌های اخیر، عواملی همچون تخصیص یک میلیارد دلار ارز به جهت واردات خودرو، کاهش تعرفه کالا‌های وارداتی از کشور‌های اوراسیا و مصرف ارز برای واردات تلفن همراه گران‌قیمت سبب رشد تقاضا در بازار ارز کشور شده است. علاوه بر این‌ها تراز ارزی و تجاری، انتظارات تورمی و ناآرامی‌های اخیر هم تأثیر مستقیمی بر وضعیت اخیر داشته است. روند نقدینگی سرسام‌آوری که در دهه ۹۰ تولید شده همچنان بازیگر اصلی نوسانات ارز محسوب می‌شود هرچند که در یک سال اخیر سرعت رشد آن مهار شد و تغییر روند آن امیدوارکننده است.

درباره تراز ارزی هم باید گفت که اکنون منابع ارزی رو به بهبود است و تحت‌تأثیر افزایش صادرات نفتی و غیرنفتی، ناترازی تجاری نیز برطرف شده است. یکی از دلایل مهم افزایش قیمت دلار در برابر ریال، به افزایش قیمت جهانی دلار برمی‌گردد که بسیاری از کشور‌ها را درگیر کرده است. نشریه آمریکایی فورچون در این زمینه گزارش داد: قیمت دلار در سال جاری میلادی ۱۸ درصد افزایش یافته و در ماه میلادی گذشته به بالاترین رقم در ۲۰ سال گذشته رسید. این رشد قیمت دلایل عجیب‌وغریبی ندارد. فدرال رزرو آمریکا برای مقابله با تورم در این کشور طی سال جاری پنج بار نرخ بهره کوتاه‌مدت خود را افزایش داده و از احتمال افزایش‌های بیشتر خبر داده است. این کار باعث افزایش بیشتر نرخ طیف گسترده‌ای از اوراق دولتی و شرکتی در آمریکا شده است. سرمایه‌گذاران جذب این اوراق شده‌اند و در نتیجه ارزش دلار بالا رفته است.

این گزارش می‌افزاید: برخلاف دلار، سایر ارز‌ها عمدتاً با کاهش ارزش خود مواجه شده‌اند. به‌ویژه پول ملی کشور‌های فقیر ضربه زیادی از گرانی دلار متحمل شده‌اند. روپیه هند ۱۰ درصد ارزش خود در برابر دلار را طی امسال از دست داده است. پوند مصر ۲۰ درصد و لیر ترکیه نیز ۲۸ درصد در برابر دلار ارزان‌تر شده‌اند. یک عامل مهم برای توضیح تنش ارزی اخیر وجود دارد که اکثریت کارشناسان بر آن اتفاق‌نظر دارند، و آن هم تورم انتظاری شکل‌گرفته در نتیجه ابهامات سیاسی است که به ناآرامی‌های اخیر مربوط می‌شود. کشور ما در طول دو ماه گذشته درگیر یک جنگ ترکیبی بوده که با اعتراضات اجتماعی آغاز شد و به‌سرعت ماهیت واقعی سیاسی – امنیتی خود را نشان داد و کشور را در شوک فرو برد.

حالا در مرحله بعدی این جنگ ترکیبی که با بمباران رسانه‌ای خارجی به‌شدت حمایت می‌گردد، حوزه اقتصاد هدف قرار گرفته است. این عامل اثرات چندگانه‌ای دارد که یکی از این آثار به افزایش تقاضای کاذب ارز و نوسان قیمت‌ها منجر شده است. وزیر اقتصاد هم درباره تأثیر این التهاب‌آفرینی‌ها تصریح کرد: برخی التهابات کشور و نیز فضای رسانه‌ای که با ایجاد جو روانی، صاحبان سرمایه را ترغیب به تبدیل پول‌های خود به دلار می‌کنند در افزایش قیمت ارز تأثیرگذار هستند.

خاندوزی یادآور شد: درست است که کلاً ممکن است چند هزار نفر بیشتر تحت‌تأثیر این فضا قرار نگیرند، اما به‌خاطر کم عمقی بازارها، ورود و خروج روزانه چند صد میلیارد تومان نیز می‌تواند آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد. وزیر اقتصاد با اعلام اینکه اتفاقات اخیر منجر به‌نوعی نااطمینانی و موج تبدیل دارایی‌ها به ارز و خروج از کشور شد، تأکید کرد: این در حالی است که اقتصاد ایران کاملاً پایدار بوده و در مسیر مهار تورم حرکت می‌کند و ما باید تلاشمان را صرف پاک‌کردن هراسی کنیم که بیهوده در ذهن فعالان اقتصادی پیدا شده است.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۱۷ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۱۸ آبان ۱۴۰۱)