به دنبال یک لقمه نان

(سولماز خوان/ گروه جامعه یادگار امروز)

چند روز پیش بود که محمدرضا حیدرهایی، سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از اصلاح و ابلاغ آئین‌نامه اجرایی ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان خبر داد.

حیدرهایی اظهار کرد: پیش از اصلاح این آئین‌نامه اجرایی، تکالیف دستگاه‌ها درخصوص کودکان مشخص شده بود اما برخی از بندهای این ماده ایراداتی داشت که با همکاری وزارت رفاه پیگیر آن شدیم و به دنبال تصویب این اصلاحات، تکالیف دستگاه‌ها مشخص شده است.

وی با بیان اینکه سازمان بهزیستی بر ضمانت اجرایی قانون حمایت از اطفال تاکید داشته است، تصریح کرد: اصلاح آئین‌نامه اجرایی ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان به نفع سازمان بهزیستی شده چرا که بر این اساس، دستگاه‌ها موظف به اجرای تکالیف‌شان هستند.

وی ضمن تشریح اصلاحات مهم آئین‌نامه اجرایی ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، گفت: یکی از این موضوعات «تفکیک» کودک کار از کودک خیابان بوده که تعاریف آن‌ها در ماده یک به قانون اضافه شده است. در این الحاقات این‌طور آمده که «کودک کار طفل یا نوجوانی که برای ادامه زندگی و امرار معاش یا خانواده مشغول فعالیت در ازای دریافت مزد یا بدون دریافت مزد است و این فعالیت منجر به وضعیت مخاطره‌آمیز (موضوع ماده ۳ قانون) برای او می‌شود. نوجوانانی که مطابق ماده ۸۰ قانون کار به عنوان کار نوجوان مشغول به فعالیت هستند و اطفال و نوجوانانی که فعالیت آن‌ها با اذن ولی یا سرپرست قانونی و باتوجه به وضعیت جسمی و روحی آنان صرفا جنبه تربیتی یا آموزشی دارد از شمول این تعریف مستثنی هستند». همچنین در الحاقات تعریف کودکان خیابانی اینگونه ذکر شده است «طفل و نوجوان در معرض خطر که به جهت فقر یا بی خانمانی به صورت محدود یا نامحدود در خیابان به سر می‌برند؛ اعم از کودکی که هنوز از خانواده و سرپناه برخوردار است یا کودکی که خیابان را خانه خود می‌داند و رابطه او به حداقل رسیده یا قطع شده است».

وی با اشاره به تاثیر این الحاقات بر فعالیت سازمان بهزیستی در خصوص ساماندهی کودکان کار و خیابان، بیان کرد: طبق قانون، سازمان بهزیستی موظف بوده به موضوع کودکان خیابانی ورود کند و پیش از این نیز به کودکان کار دسترسی نداشته است؛ چرا که بسیاری از کودکان در کارگاه‌های زیرزمینی یا به اشکال دیگری مجبور به کار هستند که دسترسی به آن‌ها وجود ندارد و زمانی هم که مامور تامین اجتماعی به کارگاه مراجعه می‌کرد از دید مامور اجتماعی پنهان می‌شدند. در عین حال اغلب این کودکان اتباع هستند که به عنوان کارگر و به صورت غیرقانونی در کارگاه به عنوان نیروی کار مشغول به کار هستند. پیش از این الحاقات به دلیل اینکه کودک کار و خیابان با هم عنوان شده بودند، همه دستگاه‌ها شانه خالی می‌کردند و ادعا می‌کردند که فقط سازمان بهزیستی باید به موضوع ساماندهی آن‌ها ورود کند، درحالی‌که تکلیف سازمان بهزیستی برای ساماندهی کودک خیابانی مشخص شده است.

اجازه رسمی به تشکل‌های مردم‌نهاد برای ساماندهی و جذب کودکان کار و خیابان

وی همچنین با اشاره به ماده ۳ قانون حمایت از اطفال مبنی بر اینکه «سازمان بهزیستی، مسئولیت اصلی حمایت از اطفال و نوجوانان در معرض خطر و بزه ­دیده را برعهده دارد و مکلف است با مشارکت و همکاری تمامی دستگاه‎‌های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری – مصوب ۱۳۸۶- به ویژه دستگاه­‌های مقرر در ماده (۶) قانون و همچنین سایر نهادهای حمایتی و با استفاده از مددکاران اجتماعی و در قالب گروه‌­های تخصصی سیار یا مستقر فوریت­‌های خدمات اجتماعی نسبت به شناسایی، پذیرش، حمایت، نگهداری و توانمندسازی اطفال و نوجوانان موضوع قانون اقدام کند»، اظهار کرد: اکنون در اصلاح قانون عنوان شده است که علاوه بر نهادهای حمایتی، تشکل‌های مردم‌نهاد نیز می‌توانند به موضوع ساماندهی و جذب کودکان کار و خیابان ورود و به دستگاه‌های حمایتی کمک کنند.

حیدرهایی در ادامه با اشاره به ماده ۲۸ که در آن به وظیفه پلیس برای شناسایی طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه دیده اشاره شده است، گفت: در ماده مذکور شناسایی کودکان در معرض خطر یا بزه‌دیده تکلیف پلیس بود؛ حال با اصلاحات انجام شده عبارت «جمع‌آوری» نیز در اصلاح این ماده قانونی الحاق شده و براین اساس پلیس موظف است تا علاوه بر شناسایی کودکان کار و خیابان به جمع‌آوری آن‌ها با کمک سایر دستگاه‌ها ورود کند.

وی اظهار کرد: باندهایی که ۲۰-۳۰ کودک را تحت پوشش گیرند و کار کنند در کشور بسیار کم است، اما هستند باندهایی که چند کودک را جمع‌آوری و بر روی عملکرد آن‌ها نظارت کنند. نیروی انتظامی بعد از شناسایی این باندها موظف به مداخله و جمع‌آوری کودکانی که در آن باندها مشغول به فعالیت هستند، است.

انتقاد از آئین‌نامه اجرایی ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان

سیدحسن موسوی چلک، رییس‌انجمن مددکاران‌اجتماعی ایران ضمن انتقاد از موارد اصلاحی و الحاقی این آئین‌نامه و با بیان اینکه در سال ۱۳۷۸ مصوبه‌ای در شورای عالی اداری برای بی‌خانمان‌ها و متکدیان تصویب شد، گفت: در آن مصوبه برای این افراد تفکیک سنی در نظر گرفته نشده بود، در همین راستا سازمان بهزیستی با شورای عالی اداری و وزارت کشور مکاتبه‌ای مبنی بر اینکه افراد زیر ۱۸ سال کودک‌اند و مصداق متکدیان و بی‌خانمان‌ها نیستند، انجام داد و به دنبال آن نیز تقاضا کرد تا مسئولیت کودکان با بهزیستی باشد. در آن زمان تفاهم‌نامه‌ای نوشته شد که در سال ۸۴ به آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی تبدیل و در نهایت مسئولیت این کار به بهزیستی واگذار شد. در واقع در آن زمان چند اتفاق افتاد؛ در ابتدا واژه «جمع‌آوری» کودکان حذف شد؛ گرچه به طور کلی در مورد واژه «جمع‌آوری» متکدیان و بی‌خانمان‌ها نیز موافق نیستم زیرا واژه جمع‌آوری واژه‌ای غیرانسانی است، در نهایت با استدلال‌های ارائه شده از سوی سازمان بهزیستی پذیرفته شد که واژه «شناسایی و جذب» جایگزین «جمع‌آوری» شود و همچنین به جای نگاه جمع‌آوری به کودکان خیابانی، نگاه شناسایی و جذب مطرح باشد.

وی در ادامه با اشاره به قانون حمایت از اطفال و نوجوانان و با بیان اینکه آیین‌نامه قانون حمایت از اطفال و نوجوانان در سال ۱۴۰۰ نوشته شد، تصریح کرد: قرار بود آیین‌نامه مذکور توسط وزارت رفاه نوشته شود، اما معاونت این وزارتخانه این کار را به مرجع ملی حقوق کودک واگذار کرد و مرجع ملی حقوق کودک برای تدوین این آئین‌نامه با حضور نمایندگان دستگاه‌های مرتبط طی ۵۰ روز (در نوبت صبح و عصر و گاهی شبانه به صورت مجازی ) این آیین‌نامه‌ را نوشت، آئین‌نامه‌ای که در آن جلسات موضوع جمع‌آوری کودکان مطرح نبود.

موسوی چلک ضمن انتقاد از اینکه آیین‌نامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان نیازمند اصلاح نبوده است، گفت: در آیین‌نامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال به موضوع کودکان کار و خیابانی نیز اشاره شد چراکه آن‌ها نیز بخشی از کودکانی که در وضعیت مخاطره ‌آمیز قرار دارند، هستند که در قانون نیز به صراحت به وضعیت کودکان در وضعیت مخاطره‌آمیز اشاره شد.

وی با تاکید بر اینکه اصلاح آیین‌نامه ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان هیچ کمکی به اجرای قانون نمی‌کند، اظهار کرد: وزارت رفاه پیشنهادی برای اصلاح داد که به نظر این اصلاح پشتوانه کارشناسی نداشته است. چراکه واژه «جمع‌آوری» کودکان خیابانی در آئین‌نامه اولیه مطرح نبود اما در اصلاح به آیین‌نامه اضافه شد و این درحالیست که واژه جمع‌آوری توهین به کودک است. اضافه شدن واژه جمع‌آوری به آیین‌نامه به معنی بازگشت به عهد دقیانوس است.

رییس‌انجمن مددکاران‌اجتماعی ایران در ادامه به موضوع جمع‌آوری کودکان خیابانی که در اصلاح آیین‌نامه به نیروی انتظامی محول شده اشاره کرد و افزود: در آیین‌نامه قانون حمایت از اطفال و حتی در آیین نامه، ساماندهی کودکان خیابانی و مدیریت کار به بهزیستی داده شد و نه به پلیس. سپردن کار به پلیس در غالب جمع‌آوری یعنی غلبه نگاه انتظامی درمورد کودکانی که مواجهه آن‌ها با پلیس باید آخرین راهکار باشد.

وی افزود: تمام تلاش‌هایی که در آئین‌نامه انجام شد که مسئولیت کار کودکان خیابانی با سازمانی اجتماعی به نام بهزیستی باشد و برخورد با کودکان برخوردی انسانی باشد و از سوی دیگر واژه جمع‌آوری در آیین‌نامه مطرح نشود، متاسفانه وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی بدون پشتوانه کارشناسی قانون آن را خراب کرد و آیین‌نامه‌ای که می‌توانست نقطه عطفی در تاریخ کشور باشد را با دست خودشان به نقطه ضعف تبدیل کردند.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۱۵ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۱۶ آبان ۱۴۰۱)