جامعه‌ی جدید

(عباس دارایی/ یادگار امروز)

قریب به یک ماه است که کشور درگیر یک فضای اعتراضی است که به خیابان ها کشیده شده و به نظر می رسد هزینه های ناشی از این اعتراضات بیش از آنی باشد که انتظار می رفت به طوری که خسارات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تشدید شده است. برداشت های رسمی از این اعتراضات، اما همچنان به گونه ای است که به نظر نمی رسد این اعتراضات در یک فضای منطقی تحلیل شده باشند، اینکه بالاخره در گیر و دار حضور افرادی در کف خیابان، دشمن نیز عرصه را فراهم دیده و عناصر زیادی نیز به میدان آمده که این اعتراضات را به سمت و سوی دلخواه سوق بدهند، موضوعی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت.

اما واقعیت امر این است که این اعتراضات بالاخره در یک پیش زمینه و یک بستری شکل گرفته اند، میانگین سن معترضین به زیر ۱۸ سال رسیده و این نشان می دهد که بخش عمده ای از جامعه ما در سن و سال نوجوانی و جوانی به رویکردها و سیاست های ما نه تنها اشکال وارد می بینند بلکه خود را بیگانه با آنها دانسته و رفتاری تقابلی اتخاذ کرده اند. مواضع رسمی تصمیم گیرندگان ساختار قدرت در مواجهه با این اعتراضات، اما همچنان به گونه ای نبوده که پذیرای این اعتراضات بوده و آنها را پذیرفته و فارغ از طراحی خارج نشینان، خود آستین ها را بالا زده و برای شنیدن صدای اعتراضات پیش قدم شوند.

تقلیل منشا اعتراضات به توطئه خارجی، نمی تواند در برگیرنده یک راه حل جامع و کامل برای رفع تعارضاتی باشد که جوانان نسل سومی ما را به خیابان ها کشانده است و مدارس و دانشگاه ها را نیز درگیر کرده است. آنچه در جریان است و ممکن است ارزیابی نشود یا به صورت یک رخداد جدی از سوی لایه های تصمیم گیر کشور در نظر گرفته نشود، دارای خصوصیت ها و ویژگی هایی است که در مقایسه با اعتراضات گذشته متمایز شده و به نوعی تازگی دارد.

اعتراضات سال ۸۸ که از سوی حامیان این جنبش اعتراضی به جنبش سبز و از سوی حاکمیت به فتنه ۸۸ موسوم شد، خواستار مردم‌سالاری و پاسخگویی حاکمیت در خصوص نتایج انتخابات بود. محور آن را در سال ۸۸ طبقه متوسط شهری و مدرن برعهده داشت که البته ناراضیان از وضع آن برهه نیز با آن همراهی کردند. خیزش‌های اعتراضی سال  ۱۳۹۶ اعتراضات گسترده گروه‌های اجتماعی مختلف همانند کارگران، مالباختگان، کشاورزان بدون آب و… بود که در کشور دست به اعتراض زده و یک خیزش سراسری و موازی را ایجاد کردند؛ اعتراضات بنزینی در آبان ۹۸ اما متفاوت تر از این دو بود به طوری که اقشار فرودست اعتراضات پیوسته‌تری  را در اعتراض به گرانی بنزین پی ریزی کرده و بسیار پردامنه شد. در اعتراضات سال ۹۸ ماهیت اعتراضات مسائل اقتصادی و معیشتی بود و معترضین عمدتا در شهرهای کوچک و پیرامونی به شیوه ای کاملا رادیکال به پا خواسته و به خیابان ها آمدند.

زنان نقشی مرکزی در اعتراضات ایفا کرده اند

اعتراضات شهریور سال جاری که در اعتراض به مرگ مهسا امینی بانوی ۲۲ ساله سقزی و گشت ارشاد شکل گرفت اما ماهیتی کاملا متفاوت داشته و در قیاس با سه اعتراض قبلی یک ویژگی ملموس دارد؛ در اعتراضات کنونی طبقات مختلف متوسط، متوسط فرودست و نیز اقشاری از فرودستان در کنار هم قرار گرفته اند و زنان نقشی مرکزی در این اعتراضات ایفا کرده اند. این اعتراضات در پی رسیدن به مطالبات انباشته ای است که سال هاست روی هم انباشت شده است، جوانان و زنان دو گرانیگاه اصلی این اعتراضات هستند که با طرح شعاری در خصوص زن و جایگاه آن در پی یک زندگی ایده آل است و خواسته و مطالبه خود را اتفاقا کاملا معقول می دانند.

خیزش اعتراضی شهریور ماه گرچه با موضوع و بهانه مرگ مهسا امینی استارت خود و ماهیتی زنانه به خود گرفت، اما تنها نمی تواند منحصر و معطوف به مساله زن قلمداد شود زیرا  در حال حاضر فراگیری جنبش اعتراضی شهریور ۱۴۰۱ از زنان فراتر رفته و گروه‌ها و اقشار اجتماعی محروم و مطرود و جوانان و دانش آموزان و دانشجویان و طبقه متوسط و … را با خود همراه کرده است.

جامعه ایران یک جامعه در حال گذار است، در این جامعه یک گسست نسلی رقم خورده است به طوری که نسل ها حرف هم را نمی فهمند و درکی از همدیگر ندارند، نسل جدید خواهان نیل و رسیدن به مطالبات خود است. هنجارهای اجتماعی جدیدی شکل گرفته و متناسب با این هنجارها باید به استقبال تغییراتی رفت که می تواند دور از هر رفتار خشن و احساسی و شتاب زده در بستری منطقی خودخواسته ایجاد شود و جامعه را با خود همراه کند.

(چاپ در شماره‌ ی ۱۱۰۵ روزنامه‌ی یادگار امروز

مورخ ۴ آبان ۱۴۰۱)