زنگ های خطر خشونت در جامعه به صدا در آمدند/ اعصابِ داغون

(صحرا ثابت قدم / گروه جامعه یادگار امروز)

در میانه فریادها وعربده ها کسی چیزی نمی فهمد جز مشتی کلمات زشت وعبارات بی سر و ته و نامفهوم که از ته حنجره شان برمی آید و تبدیل به صداهای وحشتناکی می شود که هول و هراس به دل می اندازد، این همه عصبانیت و خشونت از چیست؟ مبادا کاری دست خود دهند! جمعیت دوره شان کرده و یکی دو نفر هم مداخله می کنند اما با خشونت و رفتار زشت دو طرف پا پس می کشند.

تصویری دیگر؛ نیمه شب است که با جیغ های ممتد زن و فحش هایی که نثار شوهر و خاندان او می کند، اهل محل بیرون می ریزند اما کسی جرات جلو رفتن ندارد تا اورژانس و پلیس می آید و مرد را به اتهام ضرب و جرح همسر بدزبان به پاسگاه برد و اورژانس هم زن را به مرکز درمانی منتقل می کند.

در قابی دیگر؛ غروب یکی از روزهای گرم تابستان است جوانی که بر روی چمن های پارک قدم گذاشته و آنها را زیر پا له می کند با صدای مرد نگهبان به خود می آید، نگهبان معترضانه می گوید: چرا رفتی داخل چمن ها، زود خارج شو، این فضا برای استفاده شما و همه مردم است. اما جوان واکنش تندی نشان می دهد و این بحث به دعوای لفظی و در نهایت منجر به خشم جوان شده و مرد نگهبان را به آنی در میان عصبانیتش چنان هول می دهد که بر زمین افتاده و سرش به جدول خیابان می خورد و در دم جان می سپارد.

این ها نمونه هایی از وقایع خشونت باری است که هر روز ما شاهد یا شنونده آنها هستیم. خشونت، تندخویی، پرخاشگری، غضب و از کوره در رفتن چه بسیار برایمان ملموس و آشناست. اموری که تبدیل شده به بخشی از امور جاریه زندگی مان، عوارضی که پیامد کاهش آستانه تحمل و تاب آوری جامعه است و در بیشتر موارد منجر به درگیری های کلامی، رفتاری و در نتیجه نزاع و بروز حوادث جبران ناپذیر می شود. جرائم مبتنی بر خشونت، عصبانیت، تندخویی، خشم و برافروختگی شامل نزاع، توهین و ضرب و شتم این روزها در میان آمار جرائم در جامعه ما رقم قابل توجهی است. شرایطی که نشان می دهد آستانه تحمل مردم و تاب آوری جامعه کاهش یافته و با کوچکترین تنش شاهد عکس العمل های کلامی و رفتاری خارج از عرف بین افراد هستیم. حال اگر موضوع کرونا و استرس، دغدغه ها و تبعات ناشی از آن را هم به مسائل عادی بیافزائیم این وضعیت به اعتقاد کارشناسان و دست اندرکاران امر نسبت به قبل وخیم تر هم شده است. بیشتر ما روزانه دور برمان شاهد بی قراری ها، عصبانیت ها، از کوره دررفتن ها یا به عبارتی کاهش آستانه تحمل مردم و نیز خود هستیم، به طوری که با بی اهمیت ترین و کم جلوه ترین موضوع که می توان با صبر و بی اعتنایی و گذشت از کنار آن عبور کرد. بگو مگوها، کشمکش ها، جدال ها و دعواهای شدید شکل می گیرد و گاهی منجر به شرایط جبران ناپذیری می شود و اتفاق هایی رخ می دهد که زندگی افراد درگیر را نابود می کند. در واقع خشم آن دسته هیجان های منفی به شمار می رود که در بیشتر مواقع افراد به خاطر احساسات زودگذر و تحت تاثیر برخی محیط های اجتماعی دست به عملی می زنند که ممکن است در ادامه مشکلات فراوانی برای آنان ایجاد کند. جامعه شناسان و روانپزشکان ارتباط کاهش آستانه تحمل با اتفاقات جامعه، بیکاری، بی عدالتی، مشکلات اقتصادی، فاصله و شکاف میان درآمدها و مخارج خانواده، فاصله طبقاتی، اضطراب و افسردگی و غلبه سیاسی بر اجتماع و فرهنگ را از دلایل خشونت در جامعه می دانند.

ارتقای سلامت روانی راهکاری موثر بر کاهش خشونت است

سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران تدوین برنامه‌های ارتقای سلامت روانی و اجتماعی را راهکاری برای کاهش خشونت در جامعه برشمرد و گفت: برای ارتقای سلامت روانی و اجتماعی از همه ظرفیت‌ها اعم از محیط‌های عمومی مانند دانشگاه‌ها و نیز رسانه‌ها و تشکل‌های غیردولتی در برنامه‌ریزی‌ها باید استفاده شود.

وی افزود: خشونت موضوعی نیست که خاص یک مقطع تاریخی یا یک کشور خاص باشد بلکه موضوعی جهان شمول است. شکل های خشونت می تواند متفاوت باشد. خشونت انواع مختلفی اعم از خشونت اجتماعی مانند قتل، خودکشی، وندالیسم یا همان تخریب اموال عمومی و خشونت خانگی شامل همسرآزاری، کودک آزاری، سالمندآزاری، ضرب و جرح و حتی سرقت به عنف دارد.

وی خاطر نشان کرد: آمارهایی که از پرونده های مربوط به ضرب و جرح هرساله از سوی پزشکی قانونی یا سایر مراجع قضایی اعلام می شود تقریبا روند را نگران کننده نشان می دهد. هرساله حدود ۶۰۰ پرونده ثبت شده برای ضرب و جرح داریم. همه وقوع خشونت به همین آمارها خلاصه نمی شود. معمولا آمار خشونت با میزان  ثبت آن متمایز است و همیشه میزان وقوع بیشتر از میزان ثبت است. این موضوع هم در حوزه خشونت های اجتماعی و هم در حوزه خشونت ها خانگی صادق است.

وی گفت: در مورد خشونت های اجتماعی، در مورد کسی که از اموالش به هر شکلی سرقت انجام می شود، خشونت اعمال می شود. آمارها در حوزه خشونت های خانگی روند کاهشی ندارد فقط در حوزه قتل عمد روند تقریبا ثابت است و شیب آن به سمت پایین است.

وی با بیان آنکه در بین خشونت ها آنچه که بیشتر گزارش می شود خشونت های فیزیکی است، افزود: مثلا در حوزه خشونت های خانگی خشونت های عاطفی یا جنسی کمتر گزارش می شود و معمولا خشونت فیزیکی گزارش می شود. اگرچه همه خشونت ها الزاما در محیطی به نام خانواده صورت نمی‌گیرد و در محیط عمومی هم ممکن است خشونت به وقوع بپیوندد. مثلا اگر درخواست نامشروعی از زنی در محیط عمومی شود اگرچه ضرب و جرح اتفاق نیفتاده اما خشونت به وقوع پیوسته است.

وی خشونت های رفتاری و کلامی و عسر و حرج را از انواع دیگر خشونت وجوه برشمرد و گفت: در جامعه ما هم، مردم عمده این خشونت ها را تجربه می کنند. آنچه که در این حوزه اهمیت دارد تدوین برنامه هایی است که روی ارتقای سلامت روانی و اجتماعی تاثیر بگذارد. ارتقای سلامت روانی اجتماعی می تواند نقش  بسیار تعیین کننده ای در کنترل، پیشگیری و کاهش انواع مختلف خشونت را داشته باشد البته به شرط آنکه این برنامه ها مبتنی بر شواهد و متناسب مخاطب باشد و تمام سطوح پیشگیری از جمله سطح پیشگیری اولیه یعنی اطلاع رسانی، پیشگیری سطح دوم یعنی مداخله و پیشگیری سطح سوم یعنی بازتوانی را به نوعی شامل شود.

برنامه ها باید فراگیر باشد

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: برنامه ها باید فراگیر بوده و جامعیت لازم، استمرار و پایداری و اثربخشی خود را داشته باشد. محتوایی که متناسب با مخاطب و با روش مناسب، جذاب و متنوع تولید می شود خیلی می تواند در کیفیت تاثیرگذاری برنامه های مرتبط با حوزه خشونت اهمیت داشته باشد.

موسوی چلک با اشاره به  پیشگیری سطح دو و لزوم تسهیل دسترسی کسانی که به هر دلیلی در معرض خشونت شدید هستند یا خشونت نسبت به آنها وارد می شود به برنامه های ارتقای سلامت روانی و اجتماعی، گفت: طبیعتا  تسهیل دسترسی به خدمات مناسب اعم از خدمات روانشناختی، درمانی، حقوقی و سایر خدمات اجتماعی می تواند در ارتقای سلامت روانی بسیار تاثیرگذار باشد تا افراد به موقع بتوانند به این خدمات دسترسی داشته باشند و طبیعتا بازتوانی افرادی که به هر دلیلی درگیر خشونت شدند، آن هم می تواند در اثربخشی مداخلات تاثیرگذار باشد.

یادآور می شود بر اساس آمار پزشکی‌قانونی استان تهران در سه ماه نخست سال‌جاری ۲۶هزار و ۱۲۵ نفر به دلیل آسیب‌های ناشی از نزاع به مراکز پزشکی‌قانونی استان تهران مراجعه کرده‌اند که این تعداد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که تعداد مراجعان به دلیل نزاع به مراکز پزشکی‌قانونی ۲۴هزار و ۳۲۸ نفر اعلام شده بود، ۷ درصد افزایش یافته است. براساس گزارش اداره کل پزشکی‌قانونی استان تهران از کل مراجعان به دلیل آسیب‌های ناشی از نزاع در سه ماهه نخست سال‌جاری، ۱۶هزار و ۵۱۱ نفر مرد و ۹۶۱۴ نفر زن بوده‌اند.

(چاپ در شماره‌ی ۱۰۵۱ روزنامه‌ی یادگار امروز
مورخ ۲۹ مرداد ۱۴۰۱)